Nhà thơ ĐẶNG BÁ TIẾN
VẾT BÙN TRONG KẼ MÓNG CHÂN MẸ TÔI
Kính dâng hương hồn Mẹ
Tôi cắt móng tay móng chân cho Mẹ
trước khi tiễn Người về với Tổ tiên
tôi thấy vết bùn đồng chiêm
ăn sâu vào kẽ móng
ôi cái vết bùn làm sao xóa nổi
để Người được thanh thản gót tiên!
Bà tôi kể:
năm ấy đồng Biền
nước mênh mông trắng rợn
bụng vượt mặt Mẹ còn đi cấy mướn
khi chuyển sinh chúng bạn mới dìu về
chỉ kịp trườn lên chiếc chõng tre
rồi vỡ ối sinh tôi
hai chân Mẹ vẫn dính đầy bùn đất…
Cha tôi đi đánh giặc
đôi vai gầy Mẹ tôi gánh số phận cả nhà
năm cái miệng há chờ bàn tay Mẹ
bàn tay không hề phút giây được nghỉ
cả lúc đi nằm còn phải giữ trán suy tư
Năm hai vụ chiêm mùa
cây lúa lên từ bàn tay Mẹ
cây lúa lên theo dấu chân Người nứt nẻ
tiết hanh heo gió xiêu dạt dáng cò
Ai hài gấm, giày thêu, quần áo lượt là
Mẹ tôi suốt ngày chân dầm trong bùn đất
khi cày cấy khi mò cua bắt ốc
áo váy phong phanh mấy lớp vá chằm
Bao ngọn gió vui, buồn đã thổi qua mặt đồng chiêm
mà dáng Mẹ tôi trên đồng vẫn thế
mặt úp vào mặt ruộng
Mẹ chỉ ngẩng lên khi nhìn xuống con mình!
Chúng tôi lớn khôn
đất nước gọi lên đường
nào đã kịp làm gì giúp Mẹ
chỉ làm Mẹ thêm phần gian khổ
bao đêm nằm không ngủ nhớ con xa
Bưng bát cơm thơm chúng tôi lại thương Mẹ ở quê nhà
trong bát cơm này có hạt cơm đồng chiêm của Mẹ
Mẹ đã già mà hạt thóc về tay người chẳng dễ
phải giành giật với nắng mưa
với bao thứ chuột rầy
chúng tôi trở về sau cuộc chiến tranh
lại bươn bả với những công trình mùa vụ
Mẹ bảy mươi rồi biết bao vất vả
công ơn Mẹ chúng tôi chưa kịp đáp đền
nhưng phút lâm chung Mẹ gọi tên từng đứa
Mẹ dặn: đừng bao giờ phụ bạc cánh đồng chiêm!
Ôi cái vết bùn trong kẽ móng chân
tôi không muốn Mẹ phải mang theo về nơi tiên tổ
nhưng tôi biết xóa đi không dễ
vết bùn già hơn tuổi Mẹ tôi!
1988
ĐẶNG BÁ TIẾN
VẾT BÙN GIÀ HƠN TUỔI MẸ TÔI!
Lần đầu tiên tôi nghe bài thơ này
trong một lớp học bồi dưỡng giáo viên Ngữ văn do một thầy giáo từ Hà Nội đọc.
Thầy không thuộc hết bài thơ, đọc đâu chừng khoảng 20 câu đầu, cả lớp hơn trăm
người im lặng rưng rưng. Khi thầy dừng lại thì nước mắt tôi đã rơi nhòe trang vở
viết. Bừng tỉnh và ngại mọi người nhìn thấy, tôi đi ra ngoài lau nước mắt. Bài
thơ từ đó ám ảnh tôi, tôi về sưu tầm trên mạng internet mới biết là của nhà thơ
Đặng Bá Tiến. Anh Tiến thì tôi biết, vui mừng định gọi điện thoại cho anh, hóa
ra anh đi nhận giải thưởng thơ tận ngoài Hà Nội. Hôm nay, một sớm đầu xuân
2015, chợt trĩu lòng nhớ mẹ, tôi đem bài thơ này ra đọc, góp mấy lời bình hầu
mong gởi chút tâm tình chia sẻ với mọi người.
Viết về đề tài người mẹ, văn chương
cổ kim khai thác quá nhiều. Mẹ sinh ra ta, yêu thương và chăm sóc ta hơn bất kỳ
ai trên cõi đời này, ca dao gọi cái tình lớn lao ấy là "nước trong nguồn
chảy ra". Vậy nên, viết về mẹ dễ tràn đầy cảm xúc nhưng lại rất dễ rơi vào
đơn điệu, mòn sáo. Kinh nghiệm đọc thơ của tôi, tôi nhận thấy rằng: những đề tài
đã cũ, nếu nhà thơ biết tìm được một tứ thơ mới, có thể đó chỉ là một ý tưởng độc
đáo lóe lên kết hợp với một cảm xúc chân thành thì dễ găm vào lòng người đọc. Tứ
thơ hay và độc đáo như ngôi nhà có nền móng chắc chắn, các trụ cột vững chãi, mưa
gió bão bùng khó làm lay chuyển nên bền lâu với thời gian. Tôi nghĩ bài thơ Vết
bùn trong kẽ chân mẹ tôi của Đặng Bá Tiến là một điển hình như thế. Ở đây,
tên bài thơ đã là một tứ thơ, một tứ thơ mà nhiều người cũng đã viết nhưng vẫn
còn nằm ở dạng hình ảnh, hình tượng, nghĩa là chỉ điểm qua, kể qua kiểu như
"bầm ra ruộng cấy bầm run, chân lội dưới bùn tay cấy mạ non" (Tố Hữu).
Vết bùn trong kẽ móng chân của mẹ giờ đã bất động rồi, mẹ không tự mình lấy ra được
nữa mà chính con đây - đứa con chuẩn bị tiễn mẹ về với ông bà tổ tiên phải bấm
từng móng chân của mẹ để lấy ra. Từ hình ảnh, hình tượng quen thuộc, tác giả đã
nâng lên thành một ám ảnh, một đau xót, một cảm thương về nỗi nhọc nhằn của đời
mẹ, nhờ đó bài thơ thực sự có được một vị trí xứng đáng trong mảng thơ ca viết
về đề tài người mẹ.
Bài thơ có kết cấu khá chặt chẽ,
dạng đầu cuối tương ứng, nên cảm xúc có dào dạt bao nhiêu đi nữa vẫn không
"vỡ bờ", không xa rời tứ thơ xuất thần và đầy thảng thốt ấy. Mở
đầu thi phẩm là một sự thật đau lòng, sự thật ấy đã đánh động trái tim người đọc.
Hình ảnh người mẹ sau bao nhiêu năm tháng cơ cực trên cõi đời giờ theo gót
tổ tiên đi về cát bụi làm sao không khỏi xót xa với với người còn sống. Tôi nhớ
một nhà thơ nước ngoài, hình như là của Trung Quốc, khi viết về người mẹ qua đời,
tác giả đã gào gọi mẹ ba lần, nhưng mẹ vẫn không sao trả lời. Chính sự thật đau
lòng đó đã giúp ông có một bài thơ hay về mẹ qua một tứ thơ rất lạ: xưa mẹ la rầy
con, mẹ đánh đòn con mỗi lần con hư hỏng, lần nào mẹ cũng nói, cũng hỏi, sao giờ
đây con gọi mẹ khan cả giọng mà mẹ vẫn lặng im. Cái ý tứ đại để là vậy, lời thơ
thì tôi quên mất rồi. Đến Đặng Bá Tiến, tác giả đã biết chạm vào trái tim người
đọc bằng một tình yêu lớn lao đối với mẹ trước khi tiễn người về chốn vĩnh hằng
đó là cắt móng chân, móng tay cho mẹ: "Tôi cắt móng tay móng chân
cho mẹ/ trước khi tiễn người về với tổ tiên/ tôi thấy vết bùn đồng chiêm/ ăn sâu
vào kẽ móng/ ôi cái vết bùn làm sao xóa nổi/ để người được thanh thản gót tiên?" Mở
đầu đã rất ấn tượng, nó chạm vào tâm khảm người đọc qua một chi tiết bình thường,
quen thuộc nhưng dễ xúc động. Ở Việt Nam, có người mẹ nào mà bàn chân không dính
bùn đất? Những năm đất nước chiến tranh gian khổ, hình tượng người mẹ của tác
giả có khác gì với hàng triệu bà mẹ Việt khác trên đời. Có điều cái độc đáo ở đây
là tác giả không muốn mẹ mình phải mang cái vết bùn khó nhọc, gian khổ cả một đời
về bên kia thế giới, nhưng làm sao xóa nổi nó đây? Trong tâm trí đứa con mất mẹ,
gan ruột quặn bào, hình ảnh người mẹ nghèo lam lũ vất vả cứ hiện dần lên,
bám riết cái vết bùn trong kẽ móng chân mãi mãi. Đó cũng chính là cơ sở để Đặng
Bá Tiến sử dụng kỹ thuật điện ảnh trong thơ, đưa người đọc qua những không gian
của miền quê nghèo khó xa xưa, qua những tao đoạn cuộc đời mà người mẹ phải cơ
cực để nuôi đàn con bé nhỏ: "Bà tôi kể: năm ấy đồng Biền/ nước mênh
mông trắng rợn/ bụng vượt mặt mẹ còn đi cấy mướn/ khi chuyển sinh chúng bạn mới
dìu về/ chỉ kịp trườn lên chõng tre/ rồi vỡ ối sinh tôi/ hai chân mẹ vẫn dính đầy
bùn đất..". Tội nghiệp quá, đọc khổ thơ này ai có thể cầm được nước
mắt! Người phụ nữ Việt Nam
Hình ảnh người mẹ có vết bùn
trong kẻ móng chân được Đặng Bá Tiến tiếp tục tái hiện qua một không gian và thời
gian tuyến tính khi những đứa con lớn lên đánh giặc trăm miền và trở về sau cuộc
chiến. Con lớn, tưởng mang lại cho mẹ niềm sung sương, nào ngờ chỉ làm cho mẹ
khổ hơn: "Chúng tôi lớn khôn/ đất nước gọi lên đường/ nào đã kịp làm
gì giúp mẹ". Mẹ thao thức, mỏi mòn ngóng đợi tin con trở lại. Mẹ khổ cực
thân xác, hư hao về tinh thần khi mỗi đêm về "nằm không ngủ nhớ
con xa". Thời chiến đã vậy, thời bình con lại "bươn bả với công
trình, mùa vụ", mẹ bảy mươi rồi vẫn lặng lẽ nơi miền quê vất vả, thao thức
đợi chờ con trẻ. Tác giả vừa kể về mẹ, vừa bộc bạch cảm xúc, tình thương yêu và
ngưỡng mộ người mẹ một đời hết mực vì con. Bưng bát cơm trong hòa bình lại ngậm
ngùi nhớ mẹ, cảm được cái ân đức cao dày từ người mẹ kính yêu: "Bưng
bát cơm ăn chúng tôi thương mẹ ở quê nhà/ trong bát cơm này có hạt đồng chiêm của
mẹ". Ơn nghĩa, ân tình, hiếu thảo và biết ơn người mẹ sinh thành đã
giúp cho tác giả có những câu thơ hay và cảm động. Tuy đôi lúc, do sa vào bộc bạch
cho hết nỗi lòng, hơi thơ vì thế cũng có phần loãng, song nhờ tứ thơ vững chãi
nâng đỡ, vì vậy hình ảnh và lời thơ vẫn đủ sức hâm nóng tâm tình người đọc.
Khổ kết bài thơ quay vòng lặp lại
hình tượng vết bùn trong kẽ chân của mẹ, nhưng đã mở ra một chiều kích suy tưởng
sâu sắc hơn. Nỗi lòng của người con đau khổ vì biết không thể nào xóa đi trong
tâm tưởng mình cái vết bùn gian truân một đời của mẹ, nhưng lại muốn bàn chân mẹ
mình sạch đẹp khi theo gót ông bà tiên tổ về với thế giới bên kia. Cái thực và
cái ảo, nỗi đau hiện tại và khát vọng vĩnh hằng của nhà thơ cứ đan xen vào
nhau, thấm đẫm một nỗi niềm hiếu nghĩa: "Ôi cái vết bùn trong kẽ móng
chân/ tôi không muốn mẹ phải mang về nơi tiên tổ/ nhưng tôi biết xóa đi là không
dễ/ vết bùn già hơn tuổi mẹ tôi".Vâng! Vết bùn già hơn tuổi mẹ, vì nó đã
đi qua số phận và cuộc đời của biết bao bà mẹ trên đời; rồi sẽ còn bám vào kẽ móng
chân những người mẹ nào tần tảo, gian lao trong cuộc sống mai này. Bài thơ khép
lại mà nỗi quặn thắt cứ mãi lốc xoáy, thảng thốt trái tim người đọc.
Cảm ơn nhà thơ Đặng Bá Tiến,
trong một khoảnh khắc đau đớn tột cùng, đã bật ra một bài thơ thật hay về mẹ. Bài
thơ đã nói hộ cho tình cảm mỗi chúng ta về cuộc đời bao la sông biển của người
mẹ nghèo giàu đức hi sinh, tình thương con vô bờ bến. Bất kì ai còn có phút giây
tiễn biệt mẹ mình về cõi ngàn thu miên viễn, chừng ấy Vết bùn trong kẽ
móng chân mẹ tôi vẫn còn thổn thức nỗi lòng, nghẹn trào thương nhớ mẹ
không nguôi.
LÊ THÀNH VĂN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
NHẬN XÉT MỚI