Slawomir Mrozek sinh ngày 29 tháng 6 năm 1930 tại Borzecin, Ba lan. Ông
là nhà văn, kịch tác gia, và cũng là một họa sĩ chuyên vẽ biếm họa.
Năm 1963 Mrozek di cư đến Italy rồi Pháp, trở thành công
dân Pháp vào năm 1978. Sau khi sống tại Mexico từ 1989 đến 1996, ông trở về Ba
lan sống nhiều năm, định cư tại Krakow, nhưng đến năm 2008 ông lại trở về Pháp
và mất ngày 15 tháng 8 năm 2013 tại Nice, thọ 83 tuổi.
Là một trong những nhà văn châm biếm, trào phúng hàng đầu
của châu Âu trong nửa sau thế kỷ 20, Mrozek vạch trần nhiều sự việc vô nghĩa của
thời hiện đại.
Truyện ngắn dưới đây được Halina Arendt dịch từ tiếng Ba
lan sang tiếng Anh. Bản dịch tiếng Việt theo bản tiếng Anh của Halina Arendt.
CON VOI
Ông giám đốc vườn thú hóa ra là một kẻ cơ hội. Ông ta dùng
những con thú để làm những bậc thang tiến lên trong sự nghiệp của ông. Ông ta cũng
không quan tâm nhiều đến việc phát triển chức năng giáo dục của vườn thú. Con hươu
cao cổ trong sở thú của ông có cái cổ ngắn ngủn, thậm chí con chồn lửng chẳng có
được cái hang cho nó, những con chim hót thì bị thờ ơ, nên hót quá thất thường
và có vẻ miễn cưỡng. Những thiếu sót này đúng ra không nên có, vì sở thú thường
xuyên được các nhóm học sinh đến tham quan. Đó là một sở thú tỉnh lẻ, thiếu nhiều
động vật căn bản, ví dụ như không có con voi nào. Để thay thế cho voi, nhiều nỗ
lực được thực hiện và một giải pháp tạm thời là nuôi rất nhiều thỏ. Tuy nhiên,
khi đất nước phát triển, những thiếu sót dần dần được khắc phục thông qua một kế
hoạch trọng điểm của trung ương.
Rồi cũng đến lúc giải quyết về con voi. Vào dịp kỷ niệm
ngày Giải phóng Ba lan, 22 tháng 7, sở
thú nhận được thông báo sẽ được phân phối một con voi. Nhân viên của sở thú là
những người hết lòng tận tụy với sự nghiệp chung, hết sức vui mừng với quyết định
này. Nhưng họ còn ngạc nhiên hơn nhiều khi biết rằng Giám đốc đã viết một văn bản
gửi trung ương từ chối sự phân phối và đưa ra một kế hoạch để có được một con
voi theo một cách tiết kiệm. “Toàn thể nhân viên và tôi” – ông ta viết “nhận thức
rằng chi phí cho một con voi đè nặng lên vai của người công nhân hầm mỏ và công
xưởng thép của Ba lan. Để làm giảm chi phí của chúng ta, tôi đề nghị thay con
voi đã đề cập trong thư thông báo bằng một con voi của chúng tôi tự làm. Chúng
tôi có thể sản xuất được một con voi với đầy đủ các bộ phận bằng cao su, thổi
phồng nó lên bằng không khí và đặt nó ở sau hàng rào cách ly. Một khi được sơn
phết cẩn thận, người ta sẽ không thể nào phân biệt được nó và con voi thật,
ngay cả khi xem xét kỹ. Xin nhớ rằng voi là một con vật chậm chạp, lờ phờ, không
thể nhảy, chạy hay lăn trên đất. Chúng tôi sẽ gắn một tấm bảng lên hàng rào thông
báo rằng đây là một con voi hết sức chậm chạp. Như thế tiền tiết kiệm được có thể
chuyển sang cho việc chế tạo một máy bay phản lực mới hay bảo trì các nhà thờ
di tích lịch sử. Xin lưu ý rằng đề nghị này, cũng như việc thiết kế dự án thể
hiện sự đóng góp khiêm tốn của tôi trong công tác chung. Tôi luôn luôn là người
đầy tớ khiêm tốn của nhân dân”, ký tên.
Chắc hẳn văn bản này đã rơi vào tay của một cán bộ làm việc
quan liêu vô cảm, đã không đánh giá đúng sự việc và chỉ biết theo nguyên tắc chỉ
đạo về sự tiết giảm chi phí, nên đã chấp nhận dự án. Được chấp thuận, giám đốc
vườn thú ra lệnh làm một con voi cao su vĩ đại, sẽ được thổi phồng bằng không
khí. Nhiệm vụ thổi voi này sẽ do hai nhân viên thực hiện bơm hơi từ hai phần đầu
và đuôi. Để giữ bí mật, toàn bộ công việc phải được hoàn thành trong đêm. Trong
khi đó cư dân của thị trấn đã biết là có một con voi thật đang được đưa đến và
háo hức muốn xem voi. Ngoài ra, giám đốc vườn thú đang hối thúc công việc, vì ông
ta hy vọng được tưởng thưởng một khi ý tưởng của ông ta thành công. Hai người
nhân viên nhốt mình trong gian nhà xưởng chứa con voi giả, và bắt đầu thổi. Sau
hai giờ nỗ lực họ thấy rằng con voi xám giả chỉ đầy hơi một phần, tạo thành một
hình thù như củ hành nhũn nhão chẳng giống gì với một con voi thật.
Khi đêm xuống, những giọng nói của con người đã im bặt và
chỉ còn nghe tiếng chó rừng tru trong sở thú, hai nhân viên, đã khá lớn tuổi và
không quen với những việc thế này, cảm thấy mệt và nghỉ làm việc một lúc, nhưng
vẫn bảo đảm không khí bên trong con voi giả không thoát ra ngoài. “Nếu mình cứ
tiếp tục như thế này, sẽ phải mất thời gian đến sáng” – một người nói. “Tôi không
biết phải nói gì với vợ khi về nhà. Cô ấy sẽ không tin nếu tôi nói rằng tôi phải
bơm hơi cho một con voi suốt đêm”. “Chắc vậy rồi, đâu có ai ngày nào cũng thổi
những con voi đâu” – người kia đồng ý. “Tất cả chỉ vì ông giám đốc của chúng
ta.” Sau nửa giờ làm việc khác hai người lại mệt. Thân con voi giả đang phồng lên,
nhưng còn lâu mới đạt tới kích cỡ đầy đủ của nó. “Việc càng lúc càng mệt hơn” –
người nhân viên thứ nhất buột miệng. “Công việc thật là mệt nhọc và buồn tẻ” –
người kia đồng ý. “Mình nghỉ một chút đi.” Trong khi đang nghỉ thì một người thấy
một vòi hơi ga treo trên tường. Ông ta chợt nghĩ rằng có thể thổi đầy con voi
giả bằng hơi ga. Ông trao đổi ý tưởng này với bạn và họ đồng ý thử nghiệm. Bằng
việc nối vòi hơi ga vào con voi giả, chẳng bao lâu con vật đã có đầy đủ hình dáng
ở giữa nhà xưởng trước niềm vui của họ. Con voi trông như thật. Thân voi to lớn,
chân như cột nhà, tai to đùng và vòi voi hiện rõ. “Nhất hạng” – người đã đưa ra
sáng kiến dùng hơi ga tuyên bố. “Bây giờ mình có thể về nhà.”
Khi bình minh ló dạng, con voi được đưa tới một bãi ở khu
vực trung tâm của sở thú, kế bên chuồng khỉ. Con voi có vẻ chân thật nổi bật trên
bối cảnh là một mỏm đá tự nhiên. Một tấm bảng được gắn phía trước nó: “Voi đặc
biệt chậm chạp – không hề chạy”. Số khách đầu tiên của ngày hôm đó là một nhóm
học sinh ở trường học địa phương, được thầy giáo đưa đến để dạy cho chúng một bài
học về voi. Thầy cho cả nhóm dừng lại trước con voi và bắt đầu bài giảng: “Voi
là động vật không ăn thịt. Nó rứt những cây non ra khỏi mặt đất bằng vòi và ăn
các lá.”
Các em học sinh tập họp phía trước con voi, nhìn nó với sự
ngạc nhiên. Chúng chờ đợi nó rứt lên một cây, nhưng nó chỉ đứng đó, bất động,
phía sau hàng rào. “Voi là hậu duệ trực hệ của voi ma mút khổng lồ, ngày nay đã
tuyệt chủng. Nên chẳng ngạc nhiên lắm khi nó là một trong những động vật lớn nhất
sống trên cạn.” Nhiều học sinh siêng năng đang ghi chép. “Chỉ có cá voi là nặng
hơn voi, nhưng cá voi sống ở biển. Vì thế người ta có thể nói mà không e ngại rằng
voi là vua trong thế giới động vật hoang dã.” Một làn gió nhẹ thổi qua vườn.
“Trọng lượng của một con voi trưởng thành từ bốn đến sáu ngàn ký lô.”
Ngay lúc đó con voi rùng rình bay lên. Trong thoáng chốc
nó chòng chành phía trên mặt đất, rồi gió bốc nó lên cao hơn làm nổi rõ thân thể
to lớn của nó trên nền trời xanh. Voi bay lên càng lúc càng cao, sau một lúc nó
quay lại, phô ra cho những người từ bên dưới nhìn lên bốn bàn chân tròn dang rộng,
cái bụng tròn trĩnh và đầu vòi voi. Rồi, được gió đưa ngang, nó bay qua bên trên
hàng rào và biến mất phía sau hàng cây cao. Những con khỉ sửng sốt nhìn lên trời.
Sau đó con voi được tìm thấy ở Vườn Thực vật, ở đó nó nổ tung, vì đâm vào một cây
xương rồng khi đang hạ xuống. Các em học sinh ở sở thú lần đó, trở lại trường và
trở nên hung hăng. Hình như chúng uống rượu vodka và phá các cửa sổ. Chúng không
tin chút nào về loài voi.
VÕ HOÀNG MINH dịch
(Từ
“The Elephant”)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
NHẬN XÉT MỚI