Dừng xe gần chân cầu thang, H’Xoan bước xuống, kêu to:
-Ama amí(1) ơi con về rồi nè!
Căn nhà lợp cỏ gianh dài như nhiều lớp học nối lại, sàn cao hơn mặt đất chừng một sãi tay; sàn nhà được lát bằng những cây tre to đập dập, dàn ra, kêu lên từng tiếng như đếm bước chân người đi qua. Lũ trẻ choai choai từ các căn nhà sàn bên cạnh ùa ra; có đứa không kịp xuống cầu thang, nhãy phốc qua cửa sổ xuống mặt đất, chạy lại, mồm reo to:
-Amai(2) H’Xoan về rồi!
-Amai về rồi!
Lũ trẻ đứa nắm tay, đứa nắm áo như sợ H’Xoan biến đi mất, mồm thía lia đủ chuyện bằng những từ mà Sin không hiểu được. Hai người phụ nữ trong nhà bước ra đầu sàn. Người ra trước, mái tóc bạc trắng như cước không buộc, dài tận bắp chân; ánh nắng chiều chiếu vào tạo nên màu vàng óng ánh như tự phát ra tia sáng lung linh huyền ảo. Trên khuôn mặt hình trái xoan, da đã nhăn nheo nhưng không giấu được vẻ đẹp của đôi mắt hình như có một chút buồn ẩn sâu trong đó. Người phụ nữ đi sau, tuổi gần năm mươi, tóc xanh đen óng mượt, khuôn mặt trái xoan giống y người đi trước, răng trắng đều nhau; nở nụ cười đẹp như nụ hoa hồng buổi sáng.
H’Xoan reo lên:
-Con chào hai amí ạ! Các em bỏ tay ra cho chị lên sàn nào.
Nghe H’Xoan nói, bọn trẻ mới bỏ tay ra quay lại nhìn Sin. Lũ con trai xúm lại sờ chiếc xe máy Bonus lần đầu được thấy; miệng thì thào với nhau:
-Yoan(3) có xe đẹp thế!
-Cháu chào hai bác ạ!
Sin cúi đầu chào hai người phụ nữ đứng trên đầu sàn. Người tóc trắng nói:
-Cháu lên sàn đi!
Lũ trẻ ùa lên sàn, bọn con gái kéo H’Xoan vào nhà trước; lũ con trai kéo Sin theo sau. Trong phòng khách rộng tới ba gian, hai bên vách kê hai chiếc ghế làm bằng nguyên thân một cây gỗ dài gần hết ba gian nhà để người ngồi có thể dựa lưng vào vách. Ở gian giữa chủ nhà đắp một chiếc bếp bằng đất hình vuông, mỗi chiều rộng khoảng một mét, cao nửa gang tay; trên bếp được chất củi, lửa cháy sáng rực. Sin chưa biết phải ngồi ở đâu đã thấy người trong buôn kéo đến đầy nhà: già, trẻ, nam, nữ nói chuyện như… chim hót.
H’Xoan nói gì đó với hai người phụ nữ bằng tiếng địa phương rồi quay lại bước đến bên Sin, nói:
-Xin giới thiệu với mọi người: đây là Tiến sĩ Nguyên Văn Sin, dạy ở Trường đại học nơi con học ạ.
Mọi người vỗ tay ầm ầm, ra chiều thích thú. Chờ một phút để mọi người im lặng, H’Xoan nói tiếp:
-Xin mời mọi người ngồi xuống; H’Lan và H’Linh lấy bánh kẹo và thuốc lá ra mời mọi người giúp chị nào.
Người phụ nữ tóc bạc ngồi bên bếp lửa nhìn mọi người một lượt, rồi nói:
-Hôm nay H’Xoan về lại có cả thầy giáo đi cùng, ama(4) H’Xoan cột ché rượu mời mọi người cùng vui nào.
Người đàn ông đứng tuổi lẵng lặng bước xuống cầu thang, một lúc sau vác ché rượu lên. Một người đàn ông khác mang đến năm chiếc cần làm bằng tre to như ngón tay út, dài gần sãi tay bước lại cắm vào miệng ché. Cánh thanh niên mang năm cái can hai chục lít đựng đầy nước đến để bên cạnh. Xong công việc chuẩn bị, một ông già đóng khố, mặc áo trắng có in hoa văn màu đỏ, tua đỏ, bước lại gần người phụ nữ tóc trắng, cúi xuông trịnh trọng nói một tràng tiếng thổ ngữ. Sin ngạc nhiên hỏi H’Xoan:
-Ông ta nói gì thế?
-Ông thầy cúng của buôn mời Già làng lên vít cần uống rượu đầu tiên đón khách quý ấy mà.
-Má em là Già làng?
Không nén được sự ngạc nhiên, Sin kêu lên nho nhỏ; H’Xoan mắt vẫn chăm chăm nhìn amí, thì thào đáp lại:
-Dạ?
Sin chưa kịp nói thêm đã nghe ông thầy cúng gọi:
-Mời nai(5) lên vít cần rượu.
H’Xoan nắm tay kéo Sin bước lại bên ché rượu. Già làng đứng dậy cầm cần rượu đưa cho Sin; mọi người xung quanh nhìn hai người cười ồ cả lên. Lũ trẻ đứa vỗ tay, đứa gõ xuống sàn nhà ầm ầm. H’Xoan ngạc nhiên nhìn mọi người rồi quay lại nhìn Sin và… cũng bật cười thành tiếng; đôi má ửng hồng, đôi mắt như có ngọn lửa, lúng liếng, nói nhỏ với Sin:
-Em xin lỗi, mãi vui với mọi người quên không nhắc thầy bỏ mũ ra ạ.
Sin cũng bật cười vì đến lúc này mới biết mình vẫn đội mũ bảo hiểm như cái nồi cơm điện trên đầu. H’Xoan tháo khóa, Sin nhấc mũ ra khỏi đầu. Vừa bỏ mũ xuống, bỗng Già làng tái mặt, kêu lên một tiếng kêu tắc nghẹn:
-Thanh!
Cùng với tiếng kêu, Già làng lao đến, ôm chầm lấy Sin, gục đầu vào ngực, nức nở khóc. Tất cả những người có mặt trong căn nhà chứng kiến sự việc như lặng đi, mắt tròn xoe, không tin những gì mình vừa nghe và đang thấy.
H’Xoan đứng như pho tượng nhà mồ, một lúc sau bước lại ôm lấy amí, giọng nghèn nghẹn:
-Amí ơi, đây là nai Sin, không phải tên Thanh đâu. Ama nai ấy cũng tên là Thanh đấy ạ.
Già làng đẩy Sin ra, đôi mắt nhòe lệ ngắm nhìn khuôn mặt vuông chữ điền, đôi lông mày như con sâu róm bò trên ấy và đô mắt to luôn nhìn thẳng vào người đối diện… những hình ảnh ấy sau bao nhiêu năm rồi vẫn như in vào đầu, nhầm sao được.
Sin nghèn nghẹn nói:
-Cháu là Sin con của bố Thanh ạ!
-Ừ, bao năm rồi, Yoan đã quên tôi!
Già làng nói từng tiếng tắc nghẹn, hai tay buông thõng xuống; không có Sin và H’Xoan đỡ chắc đã ngã xuống sàn. Sin hỏi:
-Già làng có phải là H’Nhi không?
-Sao thầy biết tên amí?
H’Xoan ngạc nhiên thốt lên. Già làng đứng bật dậy, hai tay năm lấy vai Sin òa khóc; kỷ niệm ùa về...
***
Gần trưa, H’Nhi men theo bờ suối bước đi; bỗng nghe tiếng chó sói gầm gừ vọng đến nên bước vội đến xem. Trên miệng hố bom mới đào xuống hôm qua, một bầy hơn chục con sói, con đứng, con ngồi đều hướng mắt nhìn xuống hố bom nên không biết có người đến. Bước thêm mấy bước, H’Nhi vô tình dẫm vào một cành cây khô rơi trên mặt đất tạo nên tiếng động làm bầy sói quay lại nhìn; thấy người liền cụp đuôi chạy biến vào rừng. Dưới hố bom hơn chục con kỳ đà; con lớn bụng to như đầu người, con nhỏ cũng bằng bắp chân người lớn đang vây quanh một cục đất tròn chính giữa hố bom. Thấy lạ, khi nhìn kỹ thì hình như đó là một cái đầu người. Ngạc nhiên, H’Nhi bước đến gần hơn, nhìn kỹ, giật mình thấy cục đất tròn chính giữa hố bom có đôi mắt đen giống người. Đúng rồi, một đầu lâu người. H’Nhị sợ quá ngồi bệt xuống đất, tuột luôn xuống miệng hố bom. Bỗng nghe tiếng từ đầu lâu thì thào vọng đến:
-Đ… ừng đ... ừng x… uống, ng… uy h…iểm.
Ô, cái đầu lâu biết nói, hay đúng hơn có người bị chôn sống ở đây. Phải cứu người mới được. Bùn đất đỏ ba zan đặc quánh như hồ đổ bê tông giữ chặt người rồi, mình mà bước xuống chắc cũng bị chôn luôn. Làm sao đây? Phải chặt cây lớn gác qua hai bên miệng hố bom rồi mới kéo người lên được. Nghĩ là làm, đặt gùi xuống, vác dao chặt hai cây to như bắp đùi để gần sát đầu người, H’Nhi đi ra, ngồi xuống, moi đất móc tay phải người bị lấp lôi lên. Bùn đặc quá, mồ hôi chảy dài từ trán xuống mặt rồi xuống vú, nhỏ từng hạt lên chiếc đầu, làm trôi đi lớp bùn phía trên, để lộ ra mái tóc đen bóng.
Cố lắm mới lôi được cánh tay phải người ấy lên khỏi mặt bùn, bám vào cây để sát người. Mặt trời đã lên đỉnh đầu, đám bùn hình như đặc thêm lại, người thanh niên thều thào:
-N… ước!
Mình đoảng thật, người ta chắc khát lắm rồi, sao không lấy nước cho uống nhỉ; nghĩ vậy H’Nhi lên lấy quả bầu khô đựng nước để trong gùi, kê vào miệng cho người bị nạn uống. Chắc anh ta khát lắm, uống ừng ực. Uống nước xong, H’Nhi hỏi:
-Giơ tay kia lên được không?
-Không, nó dính chặt vào bùn rồi.
-Để tôi giúp.
H’Nhi lại ngồi xuống moi tiếp cánh tay phải, sau rồi phải nằm bò xuống hai thân cây để moi bùn, kéo tay; hì hục đến nửa buổi chiều mới lôi được tay trái đặt lên cây.
-Đu người lên được không?
-Bùn bám chắc lắm, không cựa người nổi.
Ngồi nhìn hố bom, nhìn ra xung quanh, chợt H’Nh reo lên:
-A, mình có cách rồi, đợi nhé.
H’Nhi lên bờ, vác dao chặt mấy cây nứa to bằng cổ chân, chẻ đôi, gõ cho rơi mắt phía trong rồi nối các cây nứa lại, dẫn nước suối từ phía trên chảy thẳng vào cổ người lạ. Có nước, bùn loãng ra, H’Nhi nằm xuống mấy khúc cây, ra sức móc bùn xung quanh người lạ cho nước tràn xuống, miệng nói:
-Cố gắng cựa mình xem nào!
-Cô lấy cây thọc xuống bên cạnh tôi, bùn dưới ấy mới tan được.
Làm theo lời người lạ, một lúc sau, H’Nhi lôi được người lạ lên khỏi hố bùn, trên lưng vẫn có chiếc ba lô và khẩu súng AK báng gấp. Trời sụp tối, H’Nhi đưa người lạ xuống suối tắm giặt rồi dẫn vào một chiếc hang đá gần bờ suối, đốt lửa để người lạ sưởi ấm và hong đồ.
***
Đêm xuống, thỉnh thoảng lại có những tiếng pháo từ dưới buôn bắn lên núi nổ ầm ầm. Bọn lính Ngụy sợ quân Giải phóng nên bắn hú họa vậy thôi. Trong hang đá, người lạ nói mình tên Thanh; cảm ơn H’Nhi đã cứu. Thanh kể: trên đường hành quân vào phía trong, không may bị sốt phải nằm lại mấy ngày. Khi đỡ, theo giao liên đuổi theo đơn vị. Trên đường đi không may bị thám báo phục kích, đồng chí giao liên ở lại chặn địch cho anh rút. Đêm tối, đường rừng, không may bị rơi xuống hố bom này và bị chôn sống luôn.
H’Nhi nghe Thanh kể xong, nói:
-Trong buôn nhiều ốm quá, thuốc người Mĩ cho uống không khỏi nên mình đi tìm lá rừng về chữa bệnh cho dân. Không ngờ lại gặp nhau nơi đây như Yang định.
Thanh ngạc nhiên hỏi:
-H’Nhi là thầy thuốc à?
Không biết do ngọn lửa hay do ánh mắt của Thanh mà cặp má trên khuôn mặt trái xoan H’Nhi đỏ lên, cặp mắt tròn đen láy như có ngọn lửa trong ấy ngước lên nhìn rồi mới trả lời:
-Mình được bà ngoại chỉ cho biết các loại lá, hoa, củ rễ... Dùng làm thuốc trị bệnh cứu người chứ không phải thầy thuốc như người Kinh đâu.
-Biết dùng lá cây chữa bệnh cho người là thầy thuốc rồi. H’Nhi giỏi thiệt.
Đứng dậy, bước đến bên Thanh ngồi xuống, H’Nhi nói tiếp:
-Mình đã định không bắt chồng, sống để tìm các loại lá cây trị bệnh cứu người. Nay như được Yang(6) sắp đặt, dẫn Thanh đến để gặp nhau. Mình ưng lắm, Thanh có đồng ý làm chồng mình không?
Quay lại nắm lấy tay H’Nhi, bốn mắt nhìn nhau, Thanh hỏi:
-H’Nhi chưa có chồng à?
-Người phụ nữ vùng này có tục lệ: khi chưa bắt chồng thì không mặc áo để khoe với Yang, đất trời và mọi người xung quanh đôi nhủ hoa mà Yang ban cho để làm thiên chức người mẹ tương lai. Khi có chồng rồi thì nhủ hoa đã có chủ nên người phụ nữ mặc áo che lại để cất riêng cho chồng và con. Theo Thanh thì H’Nhi đã có chồng chưa?
-Chưa biết mặc áo nghĩa là chưa có chồng.
-H’Nhi mười tám tuổi rồi đấy, con gái của Già làng buôn Dak. Nhà chỉ có hai chị em, mình là chị.
***
Trưa hôm sau, hai người mới bịn rịn chia tay nhau, sau lời hứa của Thanh: đất nước thống nhất, anh còn sống sẽ về tìm em; xây tổ ấm hạnh phúc trên vùng đất yêu quý này! Thanh đi rồi, H’Nhi nhìn theo mãi mới lê bước trở về buôn.
Vừa băng qua con suối đầu buôn, lính Ngụy ập đến; bọn chúng dùng đủ thứ để đánh đập H’Nhi đến ngất xỉu rồi kéo lê về buôn. Trước toàn thể dân buôn, bọn lính buộc tội H’Nhi đi tiếp tế cho quân Giải phóng nên ở qua đêm trong rừng, trái với quy định của chính quyền. H’Nhi bảo: tao bị rơi xuống hố bom của người Mĩ ném trong rừng, bùn giữ chân mãi mới thoát ra được. Không tin tao dẫn vào đó xem. Bọn chúng không tin, tiếp tục tra khảo buộc H’Nhi khai ra trong buôn còn ai là đồng bọn. Chúng đánh H’Nhi chết đi, sống lại mấy lần không moi thêm được tin tức gì. Chiều đến, tưởng cô đã chết mới cho dân buôn mang đi chôn; không ngờ H’Nhi sống lại nhưng một chân mang tật cả đời.
Sau này Già làng mất, người dân trong buôn nhất trí bầu H’Nhi thay thế. Nhưng năm tháng qua đi, nước nhà thống nhất; mái tóc chuyển dần qua màu trắng, H’Nhi vẫn không thấy Thanh quay lại như đã hứa nên nghĩ anh ấy đã nằm lại đâu đó trong cuộc chiến. Bao nhiêu yêu thương dồn hết cho ba cô con gái người em. Bà yêu nhất H’Xoan, cô con gái đầu xinh đẹp giống má, thông minh nên bắt phải học, học thật giỏi để làm bác sĩ cứu giúp người đau ốm. Bọn thiếu nữ cùng lứa ở buôn nhiều đứa đã bắt chồng, làm mẹ.
***
Ngày Sin rời nhà lên đường nhập học, ông Thanh nắm tay con nói: con biết vì sao ta đặt con tên Sin không? Sin theo tiếng Êđê là con cọp. Trong chiến tranh ác liệt, bố được một người con gái Êđê tên là H’Nhi, ở buôn Dak ở dưới chân dãy Chư Yang Sin(7) cứu sống và hẹn nhau hòa bình sẽ tìm về sống cùng nhau. Trong trận chiến Xuân Lộc, bố bị thương; mù mắt, lại mất một chân nên đành lỡ hẹn. May mà được cô hộ lý là mẹ con bây giờ thương, bất chấp tất cả để nên duyên vợ chồng mới có con hôm nay. Con phải cố học cho giỏi, khi thành bác sĩ rồi có dịp về vùng đất ấy thay bố tạ lỗi với người ta.
Sin đang học năm thứ hai thì bố mất. Thương bố, thương mẹ, Sin tập trung vào học tập. Tốt nghiệp Đại học được nhà trường giữ lại làm việc, Sin lại cắm đầu nghiên cứu để giảng dạy tốt hơn, chưa nghĩ đến chuyện vợ con, dù rất nhiều nữ đồng nghiệp, sinh viên các khóa quý mến.
Như duyên số trời định, Sin gặp H’Xoan - Phó bí thư Đoàn trường, học giỏi, người Êđê; thầy trò mến nhau. Nhớ lời dặn của bố ngày ấy, nên Sin quyết định theo H’Xoan về thăm quê cô sinh viên đang học năm cuối cùng, khám phá vùng đất linh thiêng đại ngàn Tây Nguyên. Không ngờ, chuyến đi như một định mệnh để Sin gặp lại cố nhân của bố.
***
-Tùng binh linh, tùng binh linh, tùng binh linh…
Dàn chiêng của buôn cùng lúc tấu bài: “chúc sức khỏe”, tiếng chiêng trầm bổng ngân nga, bay vút lên trời xanh, vang vọng vào rừng già.
-Ò ó o!
Tiếng con gà trống dưới gầm sàn cất lên báo hiệu đã quá nữa đêm, người trong buôn mới lục tục kéo nhau về nhà. Chờ khách về hết, H’Xoan mới xách xô đựng quần áo của hai người đi tắm. Ánh đèn pin soi sáng con suối rộng khoảng ba sãi tay, nước trong vắt nhìn thấy cả những hạt cát trắng tinh dưới đáy suối.
-Quê em không có nước máy, bồn tắm như ở thành phố; thầy chịu khó tắm suối nhé.
-Nh… ưng!
-Không nhưng gì cả, thầy cứ xem như đi tắm biển thôi mà.
Giúp Sin bỏ đồ dài rồi kéo xuống suối. Nước ngập đến ngực, chiếc Váy của H’Xoan cũng được vấn lên đầu, che cho mái tóc khỏi ướt. H’Xoan nắm hai tay Sin, hỏi:
-Thầy thấy tắm suối quê em thế nào?
-Đặc biệt quá!
-Thích không ạ?
-Thích!
-Cho em hỏi một câu nhé!
-Em nói đi!
-Anh có đồng ý làm chồng em không?
Một cơn gió ập đến, xô lá cây rừng bên bờ suối nhảy cỡn lên, ném ánh sáng mờ mờ xuống mặt nước. Dưới suối hình như lũ cá cũng vui mừng tíu tít bên nhau, kêu lên ục ục...
Mùa mưa năm 2022
Chú thích tiếng Ê đê:
1. Ama amí: ba má.
2. Amai: chi.
3. Yoan: người Kinh.
4. Ama: ba.
5. Nai: thầy giáo.
6. Yang: thần linh.
7. Chư Yang Sin: núi Thần Cọp.
