GIỚI THIỆU CHƯ YANG SIN SỐ: 327 THÁNG 11 NĂM 2019

EA H'LEO VÙNG ĐẤT HUYỀN DIỆU CỦA ĐẠI NGÀN bút ký của HỒNG CHIẾN - TẠP CHÍ VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC SỐ 301+302 NĂM 2019

Đúng hẹn, buổi sáng ngày làm việc thứ hai Trại sáng tác văn học nghệ thuật huyện Ea H’Leo tháng 6 năm 2018, chúng tôi đến quán uống cà phê theo lời mời của ông Lê Thăng Long - Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) huyện Ea H’Leo.  Qua câu chuyện, ông hỏi việc khai mạc Trại và ngày đầu làm việc của đoàn kết quả ra sao, khó khăn, thuận lợi thế nào, có yêu cầu gì với địa phương nữa không… anh em trong đoàn vui vẻ tâm sự như những người bạn lâu ngày gặp lại. Tôi trao đổi thêm một số công vệc cần thiết, nghe xong ông Lê Thăng Long nói:

-Hôm qua tôi bận công tác đột xuất không dự khai mạc Trại với các anh được, tiếc quá. Để thuận tiện cho đoàn làm việc trong những ngày ở đây, tôi mời anh và toàn thể anh chị em văn nghệ sỹ trong đoàn, 14 giờ chiều nay về Văn phòng UBND huyện hội ý. Bên huyện sẽ mời đồng chí Bí thư Huyện ủy và cán bộ đầu ngành của Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện cùng thống nhất xem đoàn cần gì, các bộ phận của huyện sẽ bố trí, sắp xếp.

Lời đề nghị của ông Chủ tịch Huyện với đoàn làm tôi bị bất ngờ; bất ngờ ở chỗ, ông không những rất quan tâm đến đoàn mà còn am hiểu công việc của các văn nghệ sỹ khi đi thực tế sáng tác. Chỉ mới lần đầu tiếp xúc nhưng tôi có ấn tượng về phong cách làm việc của ông khi xử lý công việc một cách quyết đoán. Để chuẩn bị mở trại, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh và Huyện ủy đã có công văn thống nhất chủ trương, lãnh đạo Hội về làm việc, thống nhất kế hoạch với Huyện ủy và Ủy ban nhân dân huyện. Trong buổi làm việc đầu tiên có Bí thư, Phó bí thư Huyện ủy; Phó Chủ tịch phụ trách Văn xã và một số cán bộ đầu ngành liên quan, còn Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện bận họp trên tỉnh không về kịp, kế hoạch mở trại nhận được sự đồng thuận cao.

 Buổi chiều đúng hẹn, đoàn chúng tôi tới hội trường UBND huyện đã thấy đồng chí Nguyễn Đình Viên – Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy cùng hai Phó bí thư Huyện ủy; Chủ tịch UBND huyện Lê Thăng Long cùng ba ông Phó chủ tịch UBND huyện và cán bộ chủ chốt các phòng ban của Huyện ủy, UBND huyện đã tập trung đợi đoàn. Ông Lê Thăng Long chủ trì cuộc họp, nghe báo cáo một số nét chính về thành tựu kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng của huyện Ea H’Leo trong ba năm gần đây. Sau báo cáo, ông xin ý kiến đề xuất của đoàn với Huyện; ý kiến của các thành viên ở huyện dự họp. Kết thúc hội nghị, ông nhấn mạnh: Huyện sẽ tạo điều kiện thuận lợi nhất có thể để đoàn làm việc, anh em cần đi cơ sở lấy xe của Văn phòng UBND huyện, thiếu xe nữa điều xe của Văn phòng Huyện ủy…

Huyện Ea H’Leo là cửa ngõ phía bắc của tỉnh Đắk Lắk, phía bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía nam giáp huyện Cư M’Gar và huyện Krông Buk, phía đông giáp thị xã Ayun Pa và huyện Phú Thiện thuộc tỉnh Gia Lai, phía tây giáp huyện Ea Sup. Huyện được thành lập theo quyết định số 110/CP ngày 8/4/1980 trên cơ sở tách các xã phía Bắc thuộc huyện Krông Buk. Huyện lấy tên là Ea H'Leo – tên con sông lớn nhất chảy qua địa bàn huyện. Diện tích tự nhiên của huyện có 133.409 ha, dân số trên 137.000 người, có 26 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó dân tộc thiểu số chiếm khoảng 41%.Toàn huyện có 11 xã, 01 thị trấn với 197 thôn, buôn, tổ dân phố, trong đó có 53 buôn của đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ. Ea H’leo có thế mạnh về tài nguyên đất, rừng, khoáng sản… Thị trấn Ea Drăng – cách thành phố Buôn Ma Thuột 82 km về phía bắc, tính theo đường Hồ Chí Minh qua Gia Lai. Một vài con số thống kê về điều kiện tự nhiên và xã hội cho ta thấy đây là một vùng đất có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế, xã hội.

Ông Phạm Văn Khôi – Huyện ủy viên, Trưởng Phòng Văn hóa Thông tin huyện giới thiệu thêm với chúng tôi một số địa danh nổi tiếng của huyện như: đèo Cư Đruê, Khu bảo tồn sinh vật cảnh thông nước, thác Bảy Tầng, thác Mỏ Đen, Khu xây dựng nhà máy điện gió, Khu di tích nơi công bố quyết định thành lập Quân đoàn Tây Nguyên, Sở chỉ huy chiến dịch Tây Nguyên mùa xuân năm 1975 của Đại tướng Văn Tiến Dũng… Chỉ mới nghe thôi mà lòng đã thấy háo hức lạ thường.

Vùng đất tận cùng phía bắc của tỉnh Đắk Lắk, nhiều núi cao, vực sâu, đi lại khó khăn nên ta đã chọn nơi đây làm điểm quyết chiến chiến lược tiêu diệt kẻ thù xâm lược như trận đánh trên đèo Cư Đruê ngày 17/7/1954, tiêu diệt binh đoàn cơ động 42 của Thực dân Pháp đang trên đường từ Plây Ku về tiếp ứng cho Buôn Ma Thuột; góp phần quan trọng buộc thực dân Pháp phải rút khỏi Tây Nguyên. Trong chiến dịch Tây Nguyên lịch sử, chiến thắng quận lỵ Thuần Mẫn - Cẩm Ga ngày 8/3/1975 là nhát dao chí mạng cắt đường 14 và đường 7 nối Đắk Lắk với đồng bằng ven biển miền Trung, góp phần quan trọng vào chiến dịch giải phóng Buôn Ma Thuột… Những chiến thắng vang dội ấy đã nói lên phần nào khí phách hào hùng của quân và dân vùng đất Ea H’Leo. Hòa bình lập lại Đảng và Nhà nước ta phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho Huyện Ea H’Leo.

Trong chiến tranh giữ nước, vùng đất linh thiêng của đại ngàn Tây Nguyên có những chiến công hiển hách là vậy; hòa bình lập lại, đảng bộ và nhân dân huyện Ea H’Leo tiếp tục phát huy trên mặt trận mới: xóa đói, giảm nghèo, từng bước xây dựng cuộc sống bình yên, ấm no, hạnh phúc cho nhân dân nơi đây. Từ một vùng đất được xếp vào loại nghèo nhất tỉnh Đắk Lắk sau khi thành lập huyện; đất rộng, người thưa, trình độ dân trí thấp, trên 50% dân số ở độ tuổi đi học không biết chữ, kinh tế nhỏ lẻ… Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ và chính quyền nhân dân các cấp, vùng đất Ea H’Leo từng bước phát triển, gặt hái được những thành quả hết sức rực rỡ và trở thành một trong những huyện dẫn đầu toàn tỉnh với tốc độ tăng trưởng hàng năm liên tục đạt trên 10%, thu nhập bình quân đầu người hiện nay đạt 34,360 triệu đồng/năm…

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và chính quyền nơi đây, người dân được định hướng trồng cây gì, nuôi con gì và kết quả những cánh rừng cà phê, tiêu, cao su… bạt ngàn xanh tốt, năng suất ổn định. Trang trại nuôi heo, gà được định hình phát triển; đàn trâu bò của các hộ gia đình ở buôn không ngừng phát triển làm thay đổi cuộc sống của người dân nơi đây. Nhiều hộ gia đình đã trở thành tỷ phú, thu nhập hàng năm trên cả tỷ đồng. Ea H’Leo một thời công nghiệp chế biến lâm sản phát triển, nổi tiếng trên cả nước và hôm nay đang phát động trồng rừng, phủ xanh lại những quả đồi đã được khai thác.

Đạt được kết quả như thế là cả một quảng đường dài phấn đấu của cả tập thể lãnh đạo các cấp biết đoàn kết nội bộ, hoạch định được chiến lược phát triển từng giai đoạn 5 năm, 10 năm, tầm nhìn 20 năm… và từng bước thực hiện.

Chúng ta đến huyện Ea H’Leo hôm nay không chỉ thấy những con đường nối các thôn buôn đa số được nâng cấp, đổ bê tông, trải thảm nhựa; trường học các cấp đạt chuẩn Quốc gia. Bên đường đi, những ngôi nhà mái ngói, mái tôn xây kiên cố thấp thoáng sau những vườn tiêu, vườn cà phê, lô cao su xanh tốt… mới hiểu và cảm nhận được vùng đất bình yên đang trở mình thành vùng đất đáng sống.

Trên đỉnh đồi Gió và vùng phụ cận thuộc xã Dliê Yang rộng hơn 50 ha, nơi đang xây dựng khu điện gió có vốn đầu tư 1.500 tỷ đồng, khởi công năm 2014, nhiều thiết bị đã được lắp đặt xong. Những cây cột điện khổng lồ vươn thẳng lên bầu trời, mang tua bin và cánh quạt nặng trên 15 tấn đón gió, chuyển thành dòng điện phục vụ con người. Thật khâm phục những người kỹ sư đã tìm được vùng đất đắc địa; khảo sát, thiết kế xây dựng những cây cột khổng lồ vây quanh quả đồi Gió, hứng gió sản sinh ra dòng điện phục vụ con người. Hy vọng thời gian không xa, khu điện gió thân thiện với môi trường sẽ hòa lưới điện quốc gia và vùng đất này sẽ mở cửa đón các đoàn du khách đến thăm quan, chiêm ngưỡng. Một tiềm năng du lịch rất lớn nếu chúng ta biết tổ chức khai thác tốt, đang rộng mở nơi đây.

Nếu khu vực xây dựng công trình nhà máy điện gió, đường đi lại tương đối thuận tiện, dẫn ta đến quang cảnh hùng vĩ do con người tạo nên trên một vùng đất đẹp có thể phóng tầm mắt nhìn gần như gần hết địa bàn huyện vào một ngày nắng đẹp thì Khu bảo tồn sinh vật cảnh thông nước lại đưa ta về với đầm lầy và những gốc cây cổ xưa. Đoàn chúng tôi phải dừng xe cách Khu bảo tồn gần một ki lô mét vì đường đất, dốc, lại quá hẹp, xe không xuống được. Anh em văn nghệ sỹ lội trên con đường đất đỏ trơn trượt, lần từng bước xuống đầm lầy, nơi những cây thông nước có từ thời tiền sử còn tồn tại duy nhất trên thế giới. Gọi là thông nước, vì giống loài thông bình thường, nhưng những cây thông này lại mọc dưới đầm lầy. Để vào trong rừng xem cây, người ta phải làm đường lát bằng ván nổi trên mặt sình. Mỗi tấm ván dài hơn một mét, rộng hai mươi phân kê lên trên các thùng phi rỗng, tạo thành cầu phao đi sâu vào khu đầm lầy đến tận từng gốc cây. Trong đầm có những cây thông nước cao đến hai chục mét, gốc cây lớn nhất phải bốn người ôm mới hết. Bên mỗi gốc cây lớn lại có thêm một chiếc lán lợp tạm bằng tôn, thưng ván xung quanh, sàn lát ván rộng chừng 4 mét vuông để cán bộ thay nhau ngày đêm ngủ bảo vệ cây. Trong đầm lầy, muỗi, độ ẩm cao, không biết các anh làm công tác bảo vệ khu bảo tồn này làm sao để đảm bảo sức khỏe khi sống trong những chòi canh tạm như konet thế nay?

Ngày hôm sau, ông Phạm Văn Khôi tiếp tục đưa chúng tôi vào thăm địa danh mới được quy hoạch: Sở chỉ huy chiến dịch Tây Nguyên mùa xuân 1975 nơi Đại tướng Văn Tiến Dũng từng ở, chỉ huy chiến dịch giải phóng thị xã Buôn Ma Thuột tháng 3 năm 1975 và địa danh công bố Quyết định thành lập Quân đoàn 3 (Binh đoàn Tây Nguyên).

Xe qua trụ sở Ủy ban nhân xã Ea Tir chừng 2 km bắt đầu đi vào con đường đất đỏ bazan rải đá dăm, thêm khoảng 5 km nữa hết đường đá là con đường đất, xe máy cày chạy nhiều, thành từng vũng lầy. Chiếc xe hai cầu của huyện chở 4 người đi như người say rượu; hết trượt qua trái lại ngoặt qua phải, anh Sơn lái xe của Phòng Văn hóa thông tin huyện cũng phải thốt lên: Đường xấu lắm, các bác ngồi cẩn thận không bị sưng đầu đấy. Hết lên dốc đá cao vút, lởm chởm những hoàn đá tảng như lưng trâu lại lao xuống khe ngập nước; lái xe phải xắn quần, lội suối, lăn gốc cây mở lối cho xe vượt qua. Gần trưa chúng tôi đến được vùng đất dốc thoai thoải về phía bắc, cây cối chỉ mọc cao ngang đầu người; thỉnh thoảng mới thấy một gốc cây to cháy đen thui - dấu vết của đại ngàn còn lại. Xe dừng bên cột mốc bê tông gắn tấm biển ghi: KHU DI TÍCH NƠI CÔNG BỐ QUYẾT ĐỊNH THÀNH LẬP QUÂN ĐOÀN 3 (BINH ĐOÀN TÂY NGUYÊN).

Khu rừng hoang vắng, chỉ có cây cộng sản xanh rì mọc xanh tốt, chúng tôi đi rộng ra xung quanh phát hiện thêm một số cột bê tông được chôn cẩn thận, đánh dấu địa điểm các hầm – nơi làm việc của các đơn vị trực thuộc sở chỉ huy. Theo anh Phạm Văn Khôi, nếu xuôi theo triền đồi khoảng hơm 1 km đến suối lớn, băng qua suối 1 km là đến Sở chỉ huy chiến dịch Tây Nguyên của Đại Tướng Văn Tiến Dũng; nhưng suối sâu, xe không qua được, còn đi bộ thì… mấy anh em đã quá mệt, không bước nổi nữa.

Một vùng đất rộng, hoang vu chắc xưa kia nơi đây là rừng già của đại ngàn nay đã bị tàn phá hết, giao đất cho Công ty TNHH trồng rừng; rừng chưa trồng, chỉ có cỏ dại và le mọc um tùm. Thoảng trong gió của thảo nguyên lồng lộng thổi, tôi nghe như có cả tiếng xe tăng gầm, tiếng đại bác réo của một thời “gian lao mà anh dũng” của Quân Giải phóng Miền Nam vọng về. Các thế hệ cha anh đi trước không tiếc máu xương và lòng mưu trí, dũng cảm chiến thắng kẻ thù, mang lại thống nhất trọn vẹn lãnh thổ cha ông để lại. Đứng tại địa điểm của mảnh đất lịch sử nơi đây ta mới cảm nhật hết được cái rộng lớn của Tây Nguyên; cái đẹp, sự hùng vĩ của vùng đất phía tây của Tổ Quốc mà cha anh chúng ta chọn làm địa điểm chỉ huy chiến lược, quyết chiến với kẻ thù. Chúng ta mong và tin, một ngày không xa Khu di tích này sẽ được khởi công xây dựng và sớm hoàn thành để con cháu đến thăm và chiêm ngưỡng.

Huyện Ea H’Leo không chỉ có công trình điện gió duy nhất xây dựng trên vùng Tây Nguyên sẽ là điểm thu hút khách du lịch mà còn nhiều địa danh nổi tiếng khác như: thác Bảy Tầng, thác Mỏ Đen, Hồ Ea Đrăng, Khu bảo tồn sinh vật cảnh thông nước… và đặc biệt Khu di tích lịch sử: Nơi công bố Quyết định thành lập Quân đoàn 3 (Binh đoàn Tây Nguyên); Sở Chỉ huy chiến dịch Tây Nguyên, giải phóng Buôn Ma Thuột tháng 3 năm 1975 đã được quy hoạch. Trong tương lại gần, nếu ta biết tổ chức khai thác tốt thì đây là những “khu công nghiệp không khói” mạng lại nguồn lợi vô cùng to lớn góp phần quan trọng nâng cao vị thế của vùng đất nơi đây. Tuy nhiên để đạt được điều ấy là cả một chặng đường còn hết sức gian nan phía trước, đặc biệt kinh phí đầu tư vào các hạng mục công trình. Một số địa danh cơ sở hạ tầng gần như bằng không, đang cần một cơ chế quản lý, chính sách phù hợp thu hút đầu tư, nhưng điều này lại vượt tầm của địa phương. Đây là một thách thức lớn với chính quyền địa phương nơi đây.

Vùng đất địa linh, nhân kiệt – Ea H’Leo, đã gặt hái được những thành tích vô cùng rực rỡ sau gần 40 năm thành lập và phát triển, chắc chắn sẽ còn phát triển hơn nữa trong thời gian sắp tới. Mừng với Ea H’Leo được một tập thể đảng bộ đoàn kết, nhất trí cao, có những cá nhân xuất sắc đảm nhiệm những chức vụ chủ chốt lãnh đạo huyện ngày càng phát triển về mọi mặt, vươn lên thành điểm sáng của tỉnh Đắk Lắk về phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng. Vui với Ea H’Leo cuộc sống người dân đang dần một nâng cao, họ không những biết làm giàu trên vùng đất màu mỡ của mình mà còn tin tưởng vào đường lối, chủ trương của Đảng, chung tay cùng chính quyền xây dựng quê hương ngày một tươi đẹp hơn. Nhưng cũng còn đó nỗi lo về chính sách, cơ chế đầu tư, quy hoạch phát triển du lịch – một thế mạnh của Ea H’Leo đang đợi lời giả đáp của các cấp có thẩm quyền để đánh thức vùng đất huyền diệu của đại ngàn phục vụ cuộc sống.

DRAY NU TRUYỀN THUYẾT truyện ngắn của HỒNG CHIẾN - TẠP CHÍ NÂM NUNG SỐ: 159 tháng 11 năm 2019

-         Gâu, gâu, gâu…

Tiếng con vàng gầm lên nghe có vẻ bất thường so với mọi lần vào rừng le đi săn. Y Duk quẳng luôn sáu chiếc đó mang theo xuống đất, leo lên bụi le tiến lại chỗ chó sủa. Bụi le to quá, rộng đến cả chục sải tay, các cây cao chót vót, chen nhau đứng như một bức tường thành. Các bụi le mọc sát vào nhau, mỗi bụi chỉ cách xa vừa một lỗ cho con chó chui qua phía dưới, còn phía trên cây này đan vào vây kia không cho các loài thú lớn đi qua. Con người muốn vào sâu bên trong phải leo lên cao, lần từng cây le này qua cây le kia.

Rừng le không biết có từ bao giờ, chỉ nghe người già nói rằng chúng rộng lắm, con người có leo mỏi chân cả ngày cũng chưa đến được bờ sông, nơi ngã ba của con sông Vợ gặp sông Chồng. Sông Vợ bắt nguồn từ hướng đông, nơi mặt trời thức dậy mỗi buổi sáng mai lấy nước đổ về phía tây. Nước của con sông Vợ được chắt lọc từ những ngọn núi cao của đỉnh Chư Yang Sin hùng vĩ, nơi ngự trị của thần cọp. Còn sông Chồng bắt nguồn từ đỉnh Lang Biang, chảy ra phía bắc đón thêm nước mát của đỉnh Nâm Nung trước khi lượn qua đón nước phía tây dãy Chư Yang Sin chạy về phía bắc. Hai dòng sông gặp nhau, reo vui tạo nên một vùng nước mênh mông, ba phía núi chắn chỉ chừa một khúc cho nước chảy về phía tây. Để vượt qua dãy núi chắn, dòng sông gầm thét tạo nên những cái thác khổng lồ trên đường đi của mình, một trong những cái thác lớn đó ẩn sâu sau khu rừng le. Người trong vùng biết có con thác ở đó vì tiếng nước réo của nó đứng trên đỉnh núi cách xa cả nửa ngày đường vẫn nghe thấy.

Trong rừng le có một loài thú to như con thỏ rừng, lông màu xám mốc và có hình giáng như con chuột, chuyên sống trong hang, ăn rễ le; người trong vùng gọi là con dúi, thịt ăn rất ngon. Vào những ngày không mưa, Y Duk dắt chó vào khu rừng le săn dúi. Mỗi ngày đi săn Y Duk chỉ bắt đủ sáu con dúi nhốt vào sáu chiếc đó, mang về ăn thịt và trao đổi với người trong buôn lấy thứ cần thiết như: gạo, muối, nước mắm…

Buôn Tua Srah cách rừng le vừa đủ một khoảng tiếng vọng của thác nước đuối hơi không đến được những ngày mùa khô. Trong buôn có hơn trăm nóc nhà dài, nhưng không ai có tài bắt dúi như Y Duk. Chuyện cũng tình cờ, năm được mười mùa rẫy, sau ngày ami mất YDuk lên núi Cư Kuin lấy mật ong rừng. Khi đi qua một hốc đá nghe có tiếng chó con kêu. Tò mò, Y Duk bước lại gần và giật mình thấy một con trăn to bằng bắp đùi, bụng to như cây chuối lớn, chắc mới nuốt con  sói mẹ và mấy con sói con nên không chạy được, chỉ nằm một chỗ ngúc ngoắc cái đầu, lè lưỡi dài đỏ lòm ra dọa người. Y Duk nắm đuôi lôi con trăn khỏi hang rồi vào bế con chó sói to bằng cổ chân người, còn sót lại trong hang, bỏ vào gùi mang về nuôi. Ba tháng sau, con sói con đã lớn gần bằng bắp đùi, Y Duk đi đâu nó theo đó như hình với bóng; lông từ màu xám chuyển dần qua màu cỏ tranh chín nên mấy đứa bạn đặt cho nó cái tên mới: con vàng.

Một lần đi hái măng trong rừng le, con vàng bỗng nhiên thò đầu vào chiếc hang dưới bụi le sủa lên inh ỏi, hai chân trước đào tung đất cát. Tò mò, Y Duk lại gần giúp con vàng đào hang; bất ngờ từ cửa hang phía sau bui le, hai con dúi nối đuôi nhau chay ra, con vàng lao lên tóm được một con to đúng bằng cổ chân, béo núc ních. Từ đó, Y Duk đưa con vàng vào rừng bắt dúi kiếm sống, không còn vất vả như trước nữa. Dúi trong rừng le nhiều lắm, con vàng vào trong đó chọn một chiếc hang có nhiều dúi đứng sủa. Y Duk mang theo đó leo qua các bụi le đến chỗ chó sủa, tìm xem có bao nhiêu cửa hang dúi có thể chạy ra để đặt đó vào cửa. Cửa hang nào không có đó đơm thì chặt cây, lấp đất lại. Khi đã đơm đó và chặn hết các lối thoát, Y Duk dùng một cành le dài, phía đầu để lại ít lá, luồn từ từ vào cửa hang, cứ thọc vào độ ba gang tay lại rút ra một gang. Bên một cửa hang khác con vàng canh giữ, khi thấy Y Duk thọc que vào hang, nó cũng gầm lên thật to, hai chân trước bới tung đất cát để tiến sâu vào hang. Trong hang, nghe tiếng chó sủa, lại thấy lá cây luồn vào, lũ dúi hoảng sợ lao ra khỏi hang, chui ngay vào đó đơm sẵn. Có hôm hai ba con dúi chui vào một đó, nhưng Y Duk chỉ giữ lại sáu con to nhất mang về, số còn lại thả chúng vào rừng.

Hôm nay con vàng gầm lên như đang đối diện với một con vật nguy hiểm trên mặt đất chứ không phải tiếng sủa gọi người đến hang có dúi. Bình thường khi xác định được hang có dúi, con vàng đứng canh bên cạnh rồi cất tiếng sủa gọi người; tiếng sủa phát ra từng tiếng một, khoan thai, không lớn lắm. Khi được lệnh đuổi dúi ra khỏi hang, con vàng mới gầm lên dữ dội, kèm theo đó là tiếng đào đất, tiếng cắn, giật rễ le… làm lũ dúi hoảng sợ phải bỏ chạy ra khỏi hang.

Thế mà hôm nay tiếng sủa của con vàng hình như dữ dội và âm hưởng như có gì đó khác lạ làm Y Duk không an lòng, phải hối hả trườn trên các ngọn le, tìm đến. Khi đến gần nơi con vàng sủa, Y Duk không tin ở mắt mình: một con dúi to hơn con vàng, lông nó vàng óng ả, hai chiếc răng cửa từ phía hàm dưới to bằng hai ngón tay cái chĩa lên sát mũi, dài đến nửa gang tay. Con dúi không sợ con vàng, mà hình như nó tò mò ngồi trên hai chân sau quan sát đối thủ, hai chân trước để trước ngực. Con vàng hình như cũng sợ nên đứng thủ thể cách xa đến năm bước chân, miệng sủa, nhưng cái đuôi lại cụp xuống sát đất, không dựng lên như mọi khi. Nhìn thấy Y Duk đu ngọn le đến, con dúi bỏ chạy; con vàng vội vã lao theo rồi lại dừng, đứng sủa. Cứ như trêu đùa, Y Duk đến gần được tiếng sủa của con vàng, nó lại chạy một đoạn rồi dừng, rồi lại chạy… cứ đuổi nhau như thế từ sáng đến trưa, qua chiều, Y Duk thấy thấm mệt định bỏ cuộc vì biết đã đi quá sâu vào trong rừng le, tiếng thác nước đổ nghe gần lắm rồi.

Bỗng con vàng kêu lên thảm thiết, tiếng kêu lớn hơn cả tiếng thác nước đổ làm Y Duk vội vã dùng hết sức trườn trên các ngọn le lao tới. Khi đến được gần phía trên tiếng con vàng kêu, trước mắt Y Duk là dòng thác dài hơn trăm sãi tay, nước đổ ầm ầm, hơi nước bốc lên mù mịt, các ngọn le ở gần bị ướt như mới mưa xong. Mấy cây le hình như đồng loạt cúi đầu xuống làm Y Duk trượt tay, người trôi trên ngọn le rồi văng xuống…

*

Hơi ấm lướt nhẹ lên mặt cùng với tiếng gầm nho nhỏ: gừ gừ, gừ… làm Y Duk chợt tỉnh lại, mở mắt nhìn nhận ra con vàng nằm bên cạnh đang thè chiếc lưỡi dài liếm lên mặt. Trời đã tối từ lúc nào không biết, Y Duk chống tay định ngồi thậy thì thấy chân phải đau buốt. Thôi chết, mình bị gãy chân rồi, chắc lúc chiều bị ngã từ ngọn le xuống bờ sông đây. Cố co chân lên, lấy tay sờ cổ chân thấy sưng tròn, đau rát. Cơn khát bất ngờ ùa đến, Y Duk chống tay trườn đi, nhích từng tý, từng tý trên mặt đá trơn tuột, xuống bờ sông. Xuống được mép nước, Y Duk úp cả mặt xuống sông để cho dòng nước mát ôm lấy mặt. Tiếng thác réo ầm ầm, bui nước bốc lên tạo thành một màn khói dày đặc. Mặt trăng tròn như miệng chiếc gùi, màu trắng xanh leo lên đỉnh thác. Bụi nước bốc lên làm mặt trăng lúc ẩn, lúc hiện; thực thực, hư hư như đưa người ta lạc vào một thế giới thần tiên.

Y Duk giật mình khi phát hiện ra dưới gốc cây đa mọc bên cạnh thác, con dúi lúc sáng con vàng rượt đuổi đang ngồi trên một hòn đá có sáu cạnh bằng nhau to như chiếc cột nhà dựng đứng, cao hơn các hòn đá xung quang khoảng một cánh tay. Trên các tảng đá xung quanh, hàng trăm, hàng ngàn con dúi nhỏ hơn đang ngồi ngữa mặt lên trời nhìn trăng. Cả bầy dúi lặng im như hóa đá. Khi cơn gió nhẹ lướt qua làm đám lông của chúng như cũng phát ra ánh sáng, khẽ bay bay. Một cảnh đẹp như cõi Yang hiện về nơi trần thế. Ôi, lũ dúi hàng ngày chui rúc trong các gốc le, bị Y Duk săn đuổi, bắt giết cũng biết thưởng thức cảnh đẹp đêm trăng rằm tháng tám như con người thế này ư? Bất giác Y Duk khẽ run lên, người lạnh toát mà trán vã mồ hôi. Con vàng hình như cũng đã nhìn thấy bầy dúi, miệng rên lên khe khẽ. Vỗ nhẹ tay lên đầu con vàng, ra hiệu cho nó im lặng, Y Duk từ từ trườn lại bên vách đá bên bờ sông tìm đường trèo lên. Con vàng như hiểu ý người cũng nhè nhàng bước từng bước một tiến lên trước dẫn đường, không muốn làm phiền bầy dúi.

Đói, giờ thì cái đói mò đến làm bụng Y Duk sôi lên sùng sục, thèm được nhìn thấy một cục than hồng nhiều lắm. Xung quanh trời vẫn mờ mờ, theo con vàng từ bờ sông rẽ vào một dòng suối cạn, dùng một cành cây gãy làm gậy chống để lê bước đi xa khỏi dòng sông tìm đường về nhà mà cái đói cứ réo hoài không chịu ngủ. Hình như càng về khuya, thác càng gầm lên dữ dội. Mặt trăng đã lên đến đỉnh đầu, xa xa thỉnh thoảng nghe tiếng chim ăn đêm gõ vào không gian những tiếng kêu não nùng.

*

Y Duk lò dò lần từng bước dưới lòng suối cạn một cách tuyệt vọng. Bụng đói, miệng khát, chân đau nhức như có hàng trăm, hàng ngàn con kiến đang cắn xé cổ chân. Nhiều lúc trong đầu chợ lóe lên ý nghĩ: hay ngủ lại qua đêm, sáng mai hãy về; nhưng rồi một ý nghĩ khác lướt qua: phải cố mà đi, còn hôm nay ngủ lại trong rừng không có lửa thì thú dữ sẽ đến bắt ăn thịt. Lúc này Y Duk đi như trong cơn mộng, đi bằng đầu chứ không phải bằng chân; con vàng trung thành vẫn đi phía trước dẫn đường.

Bỗng con vàng đứng sững lại rít lên khe khẽ, tiếng kêu chỉ như bất ngờ thoát ra khỏi cổ họng. Ngạc nhiên, Y Duk cố mở to mắt quan sát phía trước, xung quanh không thấy có gì khả nghi nên chỗng gậy đi tiếp. Con vàng không đi theo, đứng im một chỗ nhe bộ răng trắng toát ra gầm gừ như đe dọa kẻ thù. Hai bên suối vách đá dựng đứng cao quá đỉnh đầu; lòng suối chỉ có những hạt cát mịn trắng tinh, vậy mà… con vàng lại sợ là thế nào? Phải đi thôi, dừng lại là ngủ, ngủ ở đây thì chết là cái chắc; nghĩ thế, Y Duk lại tiếp tục lê bước..

-Oái!

Một cú giáng như trời đánh đúng vào cổ chân đau, giật mạnh, Y Duk ngã lăn trên cát, miệng thét lên đau đớn. Theo phản xạ của người bị đau, đưa hai tay xuống ôm cổ chân mới phát hiện ra con trăn đang cắn cổ chân mình. Dùng hết sức tác miệng con trăn để rút chân ra. Con trăn chỉ chờ có vậy cong mình lại quấn tròn lấy Y Duk như người ta dùng thừng quấn lại, không thể nào rút tay ra được nữa. Con trăn miệng vẫn cắn chặt cổ chân, toàn thân co giãn từng đợt một một thắt chặt dần. Mặt Y Duk úp xuống cát, nước mắt trào ra ướt đẫm; thế là phải làm mồi cho trăn rồi, không còn được nô đùa cùng bạn, không được leo trèo trên các cây cổ thụ trong rừng hái quả, lấy mật ong nữa rồi…

-G… àu, gàu gàu!

Tiếng kêu của con vàng không lớn lắm, mà hình như nó đang cắn, đang nhai cái gì đó trên người con trăn. Con trăn hình như cảm nhận được sự đau đớn, uằn mình vòng tròng trên cát làm Y Duk cũng bị xoay theo. Một lát sau, vòng quấn của con trăn nới lõng dần; nó há miệng, bỏ chân Y Duk không cắn nữa, trường đi, kéo theo cả con vàng. Con vàng cắn chặt chiếc đuôi trăn, bị kéo xuôi về phái bờ sông một đoạn mới chịu nhã ra, chạy lại với chủ.

Ngày xưa ami từng kể chuyện, bảo: con trăn mạnh nhất khúc đuôi và cũng yếu nhất khúc đuôi. Đuôi trăn có thể thành đầu dây cột chặt con mồi, thắt  cho con vật bị bắt nghẹt thở mà chết; nhưng cũng là điểm yếu của con trăn, nếu bẻ gập được đuôi trăn hoặc chém đứt chỉ một khúc ngắn thôi con trăn sẽ chết. Hôm nay tình cờ hay có chủ ý mà con vàng cắn đúng khúc đuôi, làm con trăn đau đớn, bỏ chạy. Thật là may mắn, có Yang giúp sức, à không con vàng giúp chứ đâu phải Yang, nếu không đã phải ngủ trong bụng trăn rồi. Ngồi bệt xuống cát, để mặc cho nước mắt rơi, Y Duk ôm chặt con vàng vào lòng tỏ lòng biết ơn.

*

Ngồi một lúc cho khô nước mắt, Y Duk lại đứng dậy chống gậy ngược suối lê đi. Con vàng cà nhắc đi trước, hình như chân nó cũng bị thương rồi thì phải. Đêm khuya, ánh trăng chui qua cành tre, vẽ lên mặt đất đủ hình thù kỳ quái, kệ Y Duk vẫn cố bước đi, mong tìm được đường ra khỏi rừng le.

Đang cà nhắc chống gậy bước đi, Y Duk vấp vào con vàng. Con vàng dừng lại như phát hiện ra điều gì đó khủng khiếp lắm. Cùng lúc một mùi hôi thối theo gió ập đến như có con thù chết lâu ngày ở đâu gần đây. Mấy cây le nô đùa với gió ngã nghiêng để ánh trăng vàng rơi xuống khúc cong của dòng suối phía trước mặt. Cách hơn chục bước chân; một con hổ to như con bò, dài bằng sãi tay xuất hiện, bước lên bãi cát trắng. Hình như con hổ cũng bất ngờ khi thấy Y Duk trước mặt nên dừng lại.

Thấy hổ, cát dưới chân Y Duk như đang bị một cơn lũ lớn ào đến cuốn đi làm cả người khụy xuống; nhưng tay vẫn nắm chặt chiếc gậy cắm vào cát làm chỗ dựa, hai hàm răng căn chặt vào nhau. Nhìn đối thủ như đánh giá sức mạnh rồi con hổ gầm lên một tiếng ghê rợn, tung người lên cao, nhằm Y Duk lao tới. Y Duk ngã gục xuống mặt cát, mắt trợn trừng chờ đón cái chết.

-K… í… t!

Tiếng kêu của con dúi át cả cả tiếng thác, nghe như có cái gì đó ập vào tai, đâm vào đầu đau buốt; cùng với tiếng kêu, một quả cầu lửa rực đỏ từ trên bờ suối lao xuống chắn ngay trước mặt Y Duk chặn đà con hổ đang lao tới. Thoáng tĩnh tâm lại, Y Duk nhận ra đó là con dúi mà cả ngày hôm nay mình săn đuổi. Nó ngồi bằng hai chân sau, giơ hai chân trước lên quá đầu như định đỡ con hổ. Có lẽ con hổ bị bị bất ngờ và hoảng sợ nên rướn mình bay qua đầu Y Duk, rơi xuống phía sau lưng, rồi bỏ chay đi luôn. Con dúi quay lại nhìn Y Duk, đôi mắt nó to như chiếc ly uống nước phát ra tia sáng màu xanh, rồi vươn mình bay qua đầu Y Duk đuổi theo con hổ.

Y Duk như bị lên cơn sốt, người run bần bần bật, không thể tin những gì vừa xãy ra. Con vàng sợ quá, tè cả vào chân đau Y Duk. Bỗng tiếng chiêng vọng đến, lúc đầu chỉ một tiếng đơn lẻ, sau rồi cả bản hòa tấu cùng vang lên, xuyên qua các bụi le, tràn xuống suối. Y Duk mừng quá, bám le leo lên khỏi bờ suối, hướng theo tiếng chiêng bò tới.

Đói, lạnh, đau đớn nơi cổ chân, nhưng Y Duk không bỏ cuộc và cố bò theo con vàng đi phía trước dẫn đường. Hình như con vàng biết chủ của nó đang kiệt sức nên đi vài bước lại dừng để chủ theo cho kịp. Thời gian không biết trôi đi bao lâu, hai đầu gối rớm máu rồi không chịu nổi sức nặng của cả thân người nên đổ sụp xuống. Y Duk không bò được nữa, đành trườn theo con vàng, trong đầu chỉ có một ý nghĩ duy nhất: phải cố lên để đến cho được chỗ tiếng chiêng, dừng lại là chết. Nhưng rồi, hình con vàng đứng phía trước mặt nhòe đi, nhòe dần rồi bóng đêm ụp xuống, che đi tất cả.

*

Đêm rằm tháng tám, người lớn trẻ con trong buôn Tua Srah cùng theo nhau ra ngắm trăng, vui chơi. Bỗng H’Mát con gái út già làng kêu lên:

-Ô, sao hôm nay không thấy thằng bé mồ côi đến chơi? Hay nó ốm rồi, ta lại nhà nó xem có chuyện gì không?

Nghe H’Mát nói vậy, cả bọn trẻ lau nhau hơn hai chục đứa tuổi mới qua chục mùa rẫy(2) kéo nhau lại ngôi nhà cuối buôn, giống như một chòi canh rẫy. Ngôi nhà chỉ có hai gian, trên lập cỏ gianh, xung quanh và sàn lát bằng những cây tre to đập giập, tải ra. Ami(3) Y Duk không biết ở đâu phiêu bạt đến đây khi sau lưng chỉ có một chiếc gùi với vài thứ lặt vặt, trước ngực địu đứa con trai đỏ hỏn. Người trong buôn thương tình dựng cho ngôi nhà để hai mẹ con ở tạm. Người phụ nữ khéo tay, dệt vải rất đẹp nên được người trong buôn giúp đỡ cũng đủ sống qua ngày. Năm Y Duk được mười mùa rẫy, người mẹ vào rừng lấy vỏ cây về nhuộm vải bị cây gãy, đè chết. Thế là từ đó Y Duk sống một mình trong vòng tay chia sẻ của những người trong buôn. Chắc được Yang thương sau này cho thêm con sói làm bạn, nên gần hai năm nay cuộc sống có phần sung túc hơn nhờ tài săn bắt dúi. Còn hôm nay…

Tin Y Duk không có mặt trong nhà vào đêm rằm giống như cơn lốc xoáy ập vào các bếp nhà dài, già làng vội triệu tập cánh đàn ông đến để đi tìm. Mọi người bàn luận sôi nổi và quyết định đi về phía rừng le gần ngọn thác để tìm, vì đoán Y Duk đã gặp nạn trong khu rừng le ấy. Hàng trăm ngọn đuốc được đốt lên, sáng rực, đưa mọi người đến rừng le. Rừng le vẫn ngạo nghễ đứng chắn lối, thỉnh thoảng còn nghiêng mình theo gió cất tiếng thì thào như trêu ngươi, thách thức con người.

Đến chỗ mấy cái đó bắt dúi của Y Duk bỏ lại lúc leo lên ngọn le đuổi thú, đám người dừng lại. Theo lệnh của già làng, cánh thanh niên gom cây khô lại chất thành đống, nổi lửa đốt. Mười ba chàng trai trên mình mặc độc một cái khố, cầm chiêng nhảy múa xung quanh đống lửa cầu xin Yang phù hộ Y Duk. Thỉnh thoảng cả đám đông lại cùng nhau gào lên: Hầy, hầy hầy… như xua đuổi tà ma.

-Dừng lại!

Bất ngờ già làng hét lên, giơ hai tay lên trời. Tiếng chiêng ngừng, mọi người cùng lắng nghe, hình như thoảng trong tiếng gầm của dòng thác đang giận giữ có tiếng chó sủa vọng lại. Một người vội reo lên;

-Có tiếng chó sủa trong rừng le, chắc Y Duk bị nạn trong đó rồi.

-Đốt đuốc lên, chặt le mở đường đến chỗ tiếng chó kêu.

Già làng phát lệnh, cánh đàn ông thay nhau đi trước chặt le mở lối, người không chặt le thì thay nhau gào lên: “Y Duk ơi, Y Duk ơi…!” Hình như con vàng nghe được tiếng người nên sủa cũng to hơn, giọng đau đớn như đang cầu cứu. Cuối cùng đoàn người cũng đến được nơi con vàng sủa. Mọi người sững sờ nhìn con vàng ngồi bên cạnh Y Duk, thỉnh thoảng nó lại ngữa mặt lên trời kêu những tiếng tắc nghẹn. Y Duk nằm úp mặt xuống đất, bất tỉnh.

Một thanh niên khỏe nhất buôn đỡ Y Duk lên lưng, cõng về nhà già làng. Khi tỉnh lại, được uống nước cháo đỡ đói, Y Duk mới kể lại câu chuyện kỳ là trong rừng le mà mình đã gặp. Mọi người tròn mắt, lặng nghe. Nghe xong già làng bảo:

-Đúng là có Yang phù hộ nên nó mới thoát chết kỳ lạ. Từ nay con thác này ta gọi là Dray Nu(4) để tỏ lòng thành kính với Yang đã phù hộ con người.

Từ đó dòng thác có tên mới: Dray Nu, lưu truyền đến ngày nay. Và nghe đâu, sau khi lành vết thương, Y Duk không bao giờ vào rừng le đi săn dúi nữa.

Buôn Ma Thuột, tháng 7 năm 2019

Chú thích:

1.     Yang: thần linh – tiếng Êđê;

2.     Chục mùa rẫy: cách tính tuổi của người Êđê, mỗi mùa rẫy là một năm.

3.     Ami: mẹ - tiếng Êđê.

4.     Dray Nu: thác dúi – tiếng Êđê.

TRÀNG GIANG - DÒNG SÔNG BUỒN tác giả NGUYỄN PHƯƠNG HÀ - CHƯ YANG SIN số 326 tháng 10 năm 2019