TRỞ LẠI BUÔN M'UM (tiếp theo)

Chú thích ảnh: Phòng khách nhà ông Buôn Trưởng buôn M'Um

Nhà buôn trưởng mái ngói, sàn ván, vách ván có 4 gian làm phòng khách, hai gian phía sau làm buồng ngủ. Trong phòng có giàn Karaoke, tivi mau 21 in; đặt trong tủ đứng kiểu mới và bộ xalong. Vợ chồng chủ nhà ra đầu cầu thang đón khách. Ông chồng cụt bàn tay phải nên đưa tay trái ra bắt, người mảnh khảnh, cao, trán hói, đầu còn lưa thưa mấy sợi tóc, tuổi chắc cũng phải gần 50; bà vợ thấp hơn một chút, nhưng mập mạp, miệng cười rất tươi. Anh cán bộ Văn hóa xã giới thiệu: Ông Y Bhăm Bya – buôn Trưởng và vợ buôn trưởng, bà H’Thuận Niê – Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Cư Prông. Buôn Trưởng Y Bhăm cho biết: buôn M’Um có 35 nóc nhà, 40 hộ, 197 nhân khẩu. Toàn buôn có 02 người kinh là phụ nữ lấy chồng về đây còn lại là người Êđê. Hiện nay buôn còn 23 hộ 90 khẩu thuộc diện nghèo theo tiêu chí mới. Nguyên nhân còn các hộ nghèo nhiều do sinh nhiều con, ít sức lao động và thiếu đất canh tác nhưng nhìn chung vẫn đủ ăn quanh năm. Bà H’Thuận nói thêm vẻ tự hào: “Trong buôn nhà nào cũng có tivi, có điện lưới quốc gia rồi đấy”. Tôi hỏi: “Buôn mình định cư ở đây lâu chưa? Hình như trước kia ở phía bên kia suối Ea Sal chứ không phải ở đây”. Bà H’ Thuận tròn xoe mắt nhìn tôi, hỏi lại: “Sao anh biết?” Ông Y Bhăm trả lời: “Buôn cũ ở chỗ trụ sở UBND xã đóng bây giờ, năm 1962 bọn Mỹ - Ngụy dồn dân lập ấp chiến lược, bắt nhân dân về nhốt ở xã Krông Jin, quận Khánh Dương; sau giải phóng tình hình còn phức tạp nên mãi năm 1985 dân mới vượt cái đèo kia – ông chỉ lên cái yên ngựa trước nhà, lên đây làm rẫy, rồi ở lại lập buôn ở bên suối dưới chân núi, sau này mới chuyển ra đây. Sao anh biết buôn cũ”? “Mình dạy học ở huyện M’drak từ năm 1977 đến năm 1983 mới đi học, học xong chuyển về công tác ở huyện Ea Kar, khoảng năm 1988 đến 1992 thỉnh thoảng có vào đây”.

- Nai... thầy Chiến! H’ Thuận đứng bật dậy, reo lên nắm lấy tay tôi – Em nè thầy, hồi thầy dạy bọn em năm 1978, em và H’Loan hay đi theo thầy với cô Tường cùng quê với thầy đấy, thầy nhớ không?

- H’Loan có nước da trắng, mặt tròn ở buôn M’Um, gần nhà cô giáo H’Ni.

- Đúng đó thầy, ôi vừa gặp thầy em đã thấy ngờ ngợ như gặp ở đâu, quen lắm mà chưa nhận ra. Thầy vẫn trẻ thế, bọn em già hết rồi!

Chú thích ảnh: Vợ chồng ông Buôn Trưởng bun M'Um

Thật bất ngờ khi gặp lại cô học trò nhỏ bé ngày xưa nay đã là một cán bộ xã, mọi thứ đã thay đổi, chỉ riêng đôi mắt và nụ cười thì không lẫn vào đâu đươc. Thời ấy tôi còn là thành viên trong đoàn 18 giáo sinh Thanh Hóa được điều về huyện M’drak công tác; trong đoàn có mười người cùng quê huyện Nông Cống: tám nam, hai nữ; chúng tôi ngày lên lớp, tối về phải thay nhau ôm súng tuần tra, canh gác sẵn sàng chiến đấu chống lại bọn Phun Rol tập kích. Năm học 1977 – 1978, tôi và cô Viên Thị Tường được cử đi dạy lớp 3 và lớp 2 mở tại buôn Um. Trường lúc ấy chỉ dựng tạm bằng tre nứa, lợp cỏ gianh. Học trò vừa học nói tiếng phổ thông, vừa học chữ; còn thầy cô vừa dạy chữ vừa học lại tiếng các em. Giờ ra chơi, mấy em gái chạy về nhà, mang chuối, ổi, khoai mì nướng ra mời thầy cô ăn, vui lắm. Thấm thoắt thế mà đã gần 37 năm rồi, trong số mười người chúng tôi thời ấy nay đã mất đi hai người, họ đã ngã xuống khi tuổi đời còn rất trẻ như anh Đỗ Văn Loan, ở xã Thăng Bình, vừa nhận quyết định bổ nhiệm Phó hiệu trưởng trường Việt Xô - nay là trường Trung học phổ thông Trần Quốc Toản, huyện Ea Kar đã đột ngột ra đi; hay anh Nguyễn Văn Tường vĩnh viễn nằm lại trên mảnh đất Mdrak khi tuổi nghề đang độ chín. Số người còn lại do yêu cầu công tác như anh Đỗ Gia Mai người xã Minh Nghĩa sau khi tốt nghiệp đại học Đà Lạt đã ở lại luôn bên ấy công tác; cô Viên Thị Tường chuyển về thành phố Buôn Ma Thuột nay đã nghỉ hưu, cô Nguyễn Thị Hồng chuyển về quê và tôi cũng phải đi do yêu cầu của tổ chức. Bốn thầy ngày ấy, hôm nay còn trụ lại, đều là cán bộ chủ chốt của huyện M’drak như anh Vũ Hữu Nhân - Phó bí thư Huyện ủy, anh Lê Đình Điền – Chủ tịch huyện, anh Lê Cảnh Truật – Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện và anh Nguyễn Văn Tuấn – Hiệu trưởng trường THCS. Có thể nói, lớp chúng tôi ngày ấy đã dâng hiến trọn vẹn tuổi thanh xuân tươi đẹp nhất cho quê hương mới huyện M’drak, tỉnh Đắk Lắk, và góp phần đào tạo, bồi dưỡng được những thế hệ kế tiếp để gánh vác công việc thế hệ trước giao lại. Một thời gian khổ, một thời khó khăn cuối cùng cũng đã qua đi, những thầy cô và học sinh chân đất học trong lớp mái gianh vách đất khi xưa nay đã viết nên trang sử mới ở vùng đất mới.

H’Thuận xúc động cho tôi biết: kinh tế buôn em so với mặt bằng chung nơi đây thì chưa bằng vì cả buôn mới có 12 ha lúa nước hai vụ, hơn 20 ha trồng khoai mì; dân còn nghèo vì thiếu đất canh tác, nhưng dù có nghèo mấy cũng không phá rừng thầy ạ. Nhưng tình hình này không biết giữ được bao lâu nữa, gỗ lớn nhà nước đã khai thác, số còn lại bị lâm tặc ngày đêm trộm cắp; anh bí thư chi bộ thôn lên tiếng ngăn chặn bọn chúng thì bị chúng trả thù, chặn đánh giữa đường đến phải nhập viện. Lời nghèn nghẹn và chùng xuống của H’Thuận làm tôi cũng thấy bồi hồi, trách nhiệm của toàn xã hội nói chung và từng chi bộ, từng cán bộ thôn buôn nói riêng là vận động đồng bào cùng chung tay giữ rừng; nhưng bọn lâm tặc manh động hoàng hành, thì việc giữ rừng chắc chắn còn nhiều cam go thử thách và rất cần các cơ quan chức năng chung sức cùng làm. Ba hướng bắc, đông, nam của buôn được núi cao bao bọc, trên núi vẫn còn một màu xanh ngắt của đại ngàn và chùm quả chôm chôm khi bóc vỏ để lộ ra màu vàng nâu như mật ong rừng để lâu ngày, ăn có vị chua chua, ngọt ngọt đúng là đặc sản của đại ngàn; các cháu hái về để giành ăn dần, và má chúng - cô học trò nhỏ của tôi ngày nào, nay mang mời thầy giáo cũ thưởng thức để nhớ lại một thời không thể nào quên.

Buôn M’Um, vẫn chỉ một con đường duy nhất chạy từ hướng tây qua đông đến buôn và hai bên đường là những ngôi nhà sàn dài lợp ngói, lợp tôn thay cho mái lá mây, cỏ gianh thuở trước. Buôn vẫn rất sạch sẽ vì vắng bóng heo thả rông và rất ít gà. Quanh các mái nhà sàn ấy bóng cây xoài, cây mít triểu quả đứng khoe sắc. Một số gia đình đã có chuồng nuôi bò làm xa nhà, đảm bảo vệ sinh. Già làng Y Gút còn có tên gọi thân mật - Ma Tiêm nói với tôi: Gần một nửa các hộ trong buôn có xe máy, cánh thanh niên thì nhiều đứa có di động, nhà nghèo cũng có một hai con bò, nhà khá hơn có 5 con. Các cháu đến tuổi được đến lớp đi học chữ, phong tục cúng bến nước hằng năm vào ngày mùng bốn tháng một vẫn duy trì thường xuyên; mọi người bảo nhau sống hòa thuận, thế là vui rồi.

Người dân trong buôn M’Um có cuộc sống rất riêng, không sôi động ganh đua làm giàu, tìm cách làm giàu như những người trong vùng; họ bằng lòng với cuộc sống hiện tại. Một vùng quê thanh bình, êm ả đến khác lạ. Theo bà Lưu Thị Thủy – Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Cư Prông cho biết: “Cả xã có hơn 75% dân số là dân tộc ít người, chủ yếu ở hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn vào làm ăn, sinh sống; ai cũng lo làm giàu và mong làm giàu; riêng dân buôn M’Um lại chỉ cần đủ ăn; xã đã từng đưa cây giống, rồi con giống như: bò, lợn, gà, vịt... vào hỗ trợ nhưng kết quả không khả quan; ngay cả vận động cho vay tiền ngân hàng để đầu tư sản xuất, dân cũng không ủng hộ; hình như họ vẫn quen với tập tục cũ”! Cách chăn nuôi, sản xuất cũ thì không thể duy trì, cần có sự thúc đẩy ngay từ lớp trẻ để họ biết làm giàu và thích làm giàu bằng con đường chính đáng của vùng quê mình là cần thiết để nâng cao mức sống cho gia đình và bản thân là hết sức cấp bách, cần có sự quan tâm của cả cộng đồng xã hội; nhưng những phong tục, tập quán cổ truyền đến nay buôn còn lưu giữ được là hết sức đáng trân trọng, cần phát huy.

Núi Chư Pal cao lắm, rộng lắm, nó là dãy Chư Yang Sin kéo dài ra; nhưng dù cao, dù rộng đến đâu cũng có giới hạn nhất định, nếu ta không biết gìn giữ, bảo vệ thì rừng sẽ mất đi. Rừng mất đi, các dòng suối sẽ khô cạn, và nước sẽ không còn thì lấy đâu ra bến nước để thờ cúng. Cái lý lẽ đó của người Ê đê nơi đây quả thật rất đáng để suy nghĩ. Tạm biệt cô học trò nhỏ ngày nào, tạm biệt buôn M’Um, tôi thầm mong những người dân buôn M’Um sẽ biết làm giàu một cách chính đáng, nhưng vẫn giữ được rừng, giữ được nét văn hóa đặc trưng tuyền thống dân tộc của người Êđê để lưu lại cho các thế hệ mai sau, điều đó qúy giá lắm. Chúng ta hy vọng như thế!

Ea Kar, tháng 6 năm 2014

Chú thích: Nai - tiếng Ê đê gọi thầy giáo dạy học.