TRỞ LẠI BUÔN M'UM bút ký của HỒNG CHIẾN - CHƯ YANG SIN SỐ 263 THÁNG 7 NĂM 2014

Chú thích ảnh: Đỉnh núi Chư Pal

Bút ký

Trong Lễ khai mạc Trại sáng tác Văn học – Nghệ thuật huyện Ea Kar, tháng 6 năm 2014, anh Nguyễn Văn Vinh – Phó trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện nói với tôi: Ea Kar có rất nhiều điểm điển hình các bác đã biết qua báo cáo và báo đài, nhưng có ba điểm không thể không đến là: Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô – một vùng đất giàu tài nguyên thiên nhiên mà lực lược kiểm lâm hàng ngày, hàng giờ đang phải đổ cả xương máu của mình để bảo vệ, gìn giữ; khu căn cứ cách mạng buôn Trưng – căn cứ của ta trong thời chiến tranh chống Mỹ cứu nước và đặc biệt buôn M’Um của người Ê đê, buôn duy nhất của người dân bản địa thuộc xã Cư Prông”.  Nghe giới thiệu vậy, tôi mừng lắm và quyết định sẽ đến thăm buôn M’Um để biết vì sao nó vẫn giữ được nét truyền thống quý giá như vậy.

Từ thị trấn Ea Kar, nơi Trại sáng tác đóng quân xuôi theo Quốc lộ 26A về phía thành phố Nha Trang khoảng 10 km đến thị trấn Ea Knôp rẽ phải theo đường vào hồ chứa nước Krông Păc Thượng, đến trụ sở xã Ea Păn rẽ trái đi tiếp vào UBND xã Cư Brông, đi tiếp 8 km nữa là đến buôn  M’Um – anh cán bộ Phòng Văn hóa – Thông tin huyện đưa đoàn đi giới thiệu như vậy. Xe chuyển bánh, bon bon trên đường nhựa rải thảm bê tông rất đẹp, nhiều người xúyt xoa: sao ở vùng này có con đường đẹp thế! Anh cán bộ địa phương đi cùng đoàn cho biết: Con đường này làm để đi vào hồ chứa nước Krông Păc Thượng nên mới được như vậy đấy! Hai bên đường nhà cửa nhân dân xây dựng rất đẹp, toàn nhà xây, mái lợp tôn lạnh hoặc ngói đỏ tươi như một lời khẳng định vùng quê trù phú làm tôi bồi hồi nhớ lại...

Năm 1985, sau khi học xong Cao đẳng sư phạm, tôi được điều về công tác tại Trường phổ thông cơ sở 333 đóng trên địa bàn thị trấn Ea Knôp bây giờ. Thời ấy nhà cửa còn thưa thớt, chủ yếu nhà tranh vách đất của các hộ công nhân – những người bộ đội thuộc Sư đoàn 333, quân khu 5 chuyển qua Bộ Nông nghiệp để làm kinh tế, đổi tên thành Xí nghiệp liên hợp 333 đóng quân trên địa bàn các huyện: Krông Păc, Krông Buk, M’drak thuộc tỉnh Đắc Lắk và huyện Vạn Giã, tỉnh Khánh Hòa. Con đường nhựa bê tông hôm nay, trước đây là con đường ủi tạm xuyên qua các cánh rừng già nguyên sinh, cây cối rập rạp có rất nhiều loài thú quý hiếm sinh sống như: voi, hổ, báo, bò tót... Dốc Đất – một địa danh được bộ đội đặt tên để phân biệt với dốc Đá là hai cái dốc rất nguy hiểm trên con đường nối từ trung tâm Xí nghiệp Liên Hợp 333 tới các Nông trường 714 và 717 ở phía đông nam dưới chân dãy núi Chư Yang Sin. Mùa khô, đất tơi ra như bột, đi ngập bàn chân; nếu đang đi mà có xe ô tô hay máy cày chạy qua thì... người đi đường bị phủ một lớp đất như được hóa trang bằng đất vậy; còn mùa mưa con đường trở thành một đám sình lầy có đoạn xe đạp phải vác trên vai chứ không thể dắt đi được. Dốc Đá, cái tên đặt cho đoạn dốc cao chót vót, được rải đá hộc để các loại xe ô tô, máy cày, máy kéo mới leo lên được khi mùa mưa đến; qua dốc Đá khoảng hai Km lại gặp dốc Đất; tuy không cao như dốc Đá, nhưng dốc Đất dài hơn và không kém phần nguy hiểm cho các loại phương tiện khi qua đây. Khoảng năm 1990 trở về trước, ở vùng rừng hai con dốc này có một bầy voi 13 con thường ăn nơi đây; có đêm chúng mò đến tận các lán người dân dựng tạm làm rẫy, kéo sập xuống để xem trong đó có gì; hoặc đi nhổ bắp, khoai mì mới trồng để ăn; nhưng chưa làm hại người bao giờ, sau này do tốc độ phá rừng lấy đất sản xuất diễn ra nhanh quá, bầy voi đi mất.

Xe qua UBND xã Ea Păn một chút rẽ trái, con đường trước đây chắc được rãi nhựa, nay đã hư hỏng gần như hoàn toàn, mặt đường toàn ổ trâu, ổ voi, lổn nhổn đá và nhựa cục còn sót lại; xe đi như múa trên đường tránh các vũng lầy thêm gần 10 km nữa tới được UBND xã Cư Prông. Những cánh đồng mía vừa qua thu hoạch, rừng cao su tươi tốt và những mái nhà xây kiên côc kiểu mái Thái lợp tôn, lợp ngói nối đuôi nhau chạy qua cửa xe lùi lại phía sau ngầm giới thiệu với mọi người một vùng quê thanh bình có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Xe qua UBND xã Cư Prông đến một ngã ba, anh cán bộ Phòng Văn hóa – Thông tin bảo lái xe dừng lại để hỏi đường vào buôn M’Um. Nhà văn Nguyễn Hoàng Thu cười, hỏi:

-         Cậu đã vào buôn lần nào chưa?

-         Dạ, đây là lần đầu tiên em đi đấy ạ!

Mọi người trên xe bật cười. Tôi bảo:

-         Rẽ trái theo con đường chạy song song với suối.

-         Sao anh biết ạ? Anh cán bộ địa phương đi cùng đoàn ngạc nhiên hỏi lại.

- Từ năm 1992 trở về trước, mình có gần 5 năm trời theo người dân vào trong này đi chặt mây và tìm trầm; ngày ấy nơi đây chỉ là con đường mòn, dân các tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn di cư tự do vào đây phá rừng làm rẫy, đêm đến thường bị hổ xuống bắt trộm chó và heo nữa đấy.

Nhiều người cùng ồ lên ngạc nhiên khi trước mắt họ giờ đây là những cánh đồng lúa nước mới vào vụ gieo trồng xen cánh đồng màu nối liền đến triền đồi; bắp, đậu các loại xanh mượt mà, triểu quả trải dài đến hết cả tầm mắt. Trước đây vùng này là đồi cỏ gianh xanh tốt kéo dài đến tận chân núi cao mới có rừng già. Mùa khô, chỉ cần một tàn lửa các qủa đồi sẽ thành biển lửa thiêu rụi tất cả, để trơ mặt đất đầy tro than. Khi mưa xuống cây cỏ đội đất ngoi lên phủ một màu xanh tươi mát, rộng hàng chục km vuông; khi ấy các loài thú ăn cỏ kéo nhau về từng đàn đông đúc như: heo, nai, mang, sơn dương, bò tót, voi... trông cứ như trong phim về cảnh ở khu bảo tồn châu Phi. Thú ăn cỏ về nhiều kéo theo các loài ăn thịt như: hổ, báo, chó sói... cũng tìm đến; nhiều lần người đi rừng nhặt được cả nửa con heo hay nai chúng ăn không hết bỏ lại.

Xe leo lên đỉnh đèo, trước mắt mọi người hiện lên một thung lũng rộng lớn bốn phía núi cao bao bọc, chỉ có đỉnh đèo nơi xe đang dừng là thấp nhất. Trời đổ mưa, những hạt mưa nặng dần làm dãy núi phía đông cao sừng sững, xanh ngắt bồng bềnh trong mây. Từ đỉnh đèo nơi chúng tôi đứng xuôi xuống thung lũng giờ đã thành nương rẫy cả. Dưới thung lũng như một lòng chảo lớn, những ngôi nhà xây cấp bốn xen lẫn những ngôi nhà sàn kiểu miền Bắc được lợp ngói hoặc tôn lạnh lấp lánh trong mưa như những bông hoa, cả thôn không còn một ngôi nhà lợp cỏ gianh hay lá mây. Lưng chừng đèo một chiếc xe tải lớn đang nặng nề leo qua con đường lầy ra đường lớn, trên thùng chất đầy khoai mì. Có ai đó reo lên: Buôn M’Um! Tôi cười, giải thích: Kiểu nhà này là của người dân tộc phía Bắc chứ không phải nhà người Êđê đâu. Nhà người Êđê sàn cao, có từ một đến hai cái cầu thang làm bằng một thân cây đặt ở đầu hồi nhà, vách nhà thường dựng nghiêng khoảng 15 độ; còn nhà ở đây cầu thang làm bằng những tấm ván ghép lại, vách nhà dựng vuông góc với sàn.

-Thầy hiểu người Êđê hơi kỹ đấy – H’Xíu Hmok, cô hội viên trẻ tuổi nhất Hội Văn học Nghệ thuật Đắk Lắk, người Ê Đê, mới tốt nghiệp Đại học báo chí ra chưa xin được việc, thành viên của đoàn nói như reo lên.

- Trước đây thầy có vào buôn M’Um mấy lần, buôn ở dưới chân cái yên ngựa thấp nhất dãy núi phía xa xa kia kìa, leo qua đó là đến trang trại cà phê Trung Nguyên. Ngày ấy, đứng ở buôn buổi sáng hay lúc gần tối, tiếng hót của vượn, wọc trên rừng vọng xuống nghe rõ mồn một. Mùa nào thức ấy, người dân lên rừng đưa sản vật về dùng như người ta lấy trên nương, trên rẫy vậy. Người dân dùng cuốc và xà – gạc làm công cụ lao đông sản xuất, không dùng sức kéo của trâu bò. Tất cả các thửa ruộng ven khe suối đều hẹp, diện tích không lớn lắm, nhưng lúa trồng ở đây tốt lắm.

- Thế ạ! H’Xíu ngạc nhiên hỏi lại.

Xe tiếp tục xuôi đèo xuống thung lũng, anh cán bộ Phòng Văn hóa – Thông tin huyện thông báo: Cán bộ xã đã vào trước, đang đợi ta trong buôn rồi! Xe chạy mãi đến hết đường, phía trước mặt một con suối lớn chắn ngang, không có đường sang. Mọi người đang ngạc nhiên chưa biết đi đâu, chuông điện thoại của cán bộ dẫn đường reo, anh trả lời máy rồi quay lại nói với đoàn: Ta đi quá một chút rồi, quay lại thôi. Xe vừa quay đầu xong đã thấy một thanh niên còn khá trẻ chạy xe máy đến: Em thấy xe chạy qua, vẫy mãi mà các bác không dừng. Mời các bác lại nhà buôn trưởng, chỗ dựng cái xe máy Honda AB đỏ kia kìa.

(Còn nữa)