SỰ TÍCH MỘT BÀI CA bút ký của HỒNG CHIẾN - CHƯ YANG SIN SỐ: 180 THÁNG 8 NĂM 2007

Cuối buổi chiều làm việc với lãnh đạo Huyện uỷ Ea Súp, tôi hỏi đồng chí Phạm Tấn Bê - Bí thư  huyện uỷ: Có thể khẳng định,  nhờ có nguồn nước lấy từ hai hồ Ea Súp Thượng và Hạ, mà đời sống đa số đồng bào các dân tộc trong huyện có những thay đổi cơ bản. Là một trong những người đầu tiên đến đây nhận công tác  chuẩn bị cơ sở vật chất thành lập huyện và gắn bó với phong trào của huyện từ đó đến nay, đồng chí có thể cho chúng tôi biết ai là người đầu tiên đề xuất phương án xây dựng đập Ea Súp?

- Bây giờ muộn rồi, ta nghỉ. Tối nay 19 giờ 30, mời anh đến làm việc, và sẽ gặp người trả lời cho các anh câu hỏi này!

     Mọi người cùng cười, đứng lên bắt tay tạm biệt nhau. Bước ra lan can, nhìn về hướng tây, tôi giật mình thấy mặt trời đã đi ngủ từ lâu. Một buổi chiều trôi qua thật nhanh làm cả chủ nhà lẫn khách quên mất thời gian đang vùn vụt trôi đi.

Đúng hẹn, tôi và nhà văn Khôi Nguyên, quyền Tổng biên tập tạp chí Chư Yang Sin đến phòng làm việc. Đón chúng tôi, ngoài Bí thư Huyện uỷ còn có một người đàn ông cao, gầy, tóc bạc trắng, bàn tay gân guốc nhưng giọng nói còn khoẻ khoắn lắm. Qua lời giới thiệu của Bí thư Huyện uỷ, chúng tôi được biết người đàn ông ở tuổi “thất thập cổ lai hy” ấy chính là ông Nguyễn Công Huân, nguyên Chủ tịch huyện Ea Súp. Sau khi yên vị, cùng thưởng thức li trà Thái Nguyên thơm ngát, ông Nguyễn Công Huân vào chuyện ngay:

            - Nhanh thật, mới đó đã hơn ba chục năm trôi qua. Đầu năm 1976 tôi được Huyện uỷ huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình cử dẫn quân vào Dak Lak xây dựng kinh tế mới. Khi ấy cả vùng đất này còn thuộc huyện Buôn Hồ, năm 1977 tỉnh có chủ trương tách vùng đất phía tây huyện thành lập huyện mới, đặt tên là huyện Ea Súp, thị trấn huyện đặt tại xã Quảng Phú (bây giời là thị trấn huyện Cư M’gar). Sau một thời gian tách huyện, tỉnh thấy thị trấn đặt tại Quảng Phú không phù hợp nên quyết định chuyển về đây. Theo tôi đó là một quyết định sáng suốt vì địa thế thị trấn hiện nay, không những thuận tiện chỉ đạo công tác hành chính cho cả huyện mà còn đảm bảo công tác an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế về lâu về dài. Cái mới bao giờ cũng khó, khi ấy điều kiện vật chất còn thiếu thốn trăm bề, bọn phỉ fulrô thường xuyên phục kích cướp của, giết người, phá hoại cuộc sống bình yên của người dân; ấy là chưa kể bon Khơ Me Đỏ hàng ngày vượt biên quấy phá. Bên cạnh đó cái đói là nỗi lo thường nhật của mọi người. Cả vùng đất bằng phẳng, rộng mênh mông như thế này mà sao dân không đủ ăn? Làm cách gì và làm thế nào để dân không đói? Đó là nỗi trăn trở của tôi, cũng như  những nguời cán bộ đầu tiên đến nhận công tác nơi đây.

Ngừng lời nhấp một ngụm nước trà như muốn cho trôi đi cái kí ức không vui đã qua. Ông Phạm Tấn Bê đỡ lời.

            - Bác Huân đây học đại học nông nghiệp cùng khoá với ông Nguyễn An Vinh, Bí thư Tỉnh uỷ đấy! Khi huyện được thành lập, bác đang làm Trung đoàn trưởng Trung đoàn xây dựng kinh tế mới tại đây. Năng nổ với phong trào của huyện và cũng là người đầu tiên vạch ra phương án phải làm gì để xoá được đói, tiến lên có thể làm giàu cho người dân nơi đây.

Tôi giật mình trước thông tin vừa nhận được, chỉ có những ai từng sống ở Tây Nguyên sau 1975 mới thấy được giá trị của những người có tri thức khoa học lúc bấy giờ cần thiết cho công cuôïc tái thiết đất nước như thế nào! Sau khi giải phóng Miền nam, thống nhất Tổ quốc, chúng ta bắt tay xây dựng lại đất nước trên đống đổ nát của chiến tranh; thiếu thốn mọi bề nhưng có lẽ các chuyên gia trên liõnh vực khoa học, kỹ thuật là thiếu trầm trọng hơn cả. Thời ấy có một kỹ sư nông nghiệp ở Tây Nguyên còn quý hơn vàng. Càng quý giá hơn khi người kỹ sư đó lại là người đã kinh qua công tác nhiều năm, tích luỹ được nhiều kinh nghiệm quý báu trong công tác quản lí nông nghiệp. Với vốn liếng khoa học học trong nhà trường, tích luỹ qua thực tiễn cuộc sống thì không còn gì quý hơn khi mang kiến thức đó vào áp dụng cho đồng bào Dak Lak nói chung và nhân dân huyện Ea Súp nói riêng.

Qua lời tâm sự của ông Nguyễn Công Huân và thỉnh thoảng có sự góp lời của ông Bí thư Huyện uỷ, tôi dân dần hình dung ra cuộc sống của nhân dân các dân tộc tại chỗ lúc bấy giờ: Đói! Trình độ canh tác của người dân lạc hậu, chỉ dựa vào sức con người là chủ yếu, còn trâu bò chỉ dùng làm thực phẩm, cúng tế trong các ngày lễ, chứ không biết sử dụng làm sức kéo giúp đỡ con người trong lao động. Sản xuất nông nghiệp hoàn toàn phụ thuộc vào trời. Gió mưa thuận hoà còn có thể đắp đổi qua ngày, còn không là đói. Dân quê lúa Thái Bình vào đây cũng đói vì chỉ có thể làm một vụ lúa rẫy vào mùa mưa, còn mùa khô, hạt nước uống cũng hiếm chứ nói gì dùng cho các việc khác.

Để thoát đói chỉ còn cách phải trồng lúa nước. Nhưng bao đời nay người dân ở đây chỉ biết trỉa lúa trên rẫy, còn lúa nước họ cho rằng không thể trống trên vùng đất cằn cỗi này. Không bằng lòng với truyền thống lâu đời của người dân bản địa nơi đây, ông kỹ sư nông nghiệp trên cương vị trung đoàn trưởng đã tổ chức trồng thử bốn sào lúa ven suối trước sự không tin của mọi người, trong đó có cả một số vị lãnh đạo cũng cho là viển vông, không thực tế. Hạt giống Thái Bình quen với hương vị phù sa sông Hồng, không ngờ lại sinh sôi nảy nở tốt đến thế khi được gieo trồng trên mảnh Ea Súp có đủ nước. Ngày lúa chín, ông trung đoàn trưởng mời các vị lãnh đạo cấp trên về tận nơi kích mục sở thị. Cầm trên tay bông lúa vàng óng ánh, nặng trĩu, hạt xếp lên nhau dài hơn gang tay, mắt ai cũng rưng rưng xúc động. Chìa khoá xoá đói giảm nghèo đã được tìm ra. Vùng đất Ea Sup cũng có thể trồng được lúa nước. Câu chuyện cổ tích như nằm mơ giữa ban ngày đã thành sự thật. Việc còn lại là phải tìm cho ra nguồn nước. Nếu có nước, cả vùng bình nguyên Ea Súp rộng lớn mênh mông này sẽ là vựa lúa trù phú trên cao nguyên Tây Nguyên.

Từ thực tiễn đó đã nảy sinh ý tưởng đắp đập để cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp và phục vụ đời sống dân sinh. Dự án xây hồ chứa nước Ea Sup ra đời trong hoàn cảnh như vậy và được các cấp lãnh đạo ở trung ương cũng như địa phương chấp thuận. Để thực thi dự án đắp đập, cấp trên yêu cầu trung đoàn Ôâng phải khai hoang được 400 ha đất trước khi công trình khởi công. Lúc bấy giờ Trung đoàn đã được cấp máy móc phục vụ khai hoang, nhưng người sử dụng còn ít. Ôâng về đơn vị mời toàn thể anh em đại đội cơ giới về họp, đặt yêu cầu phải khai hoang gấp diện tích đất theo yêu cầu cấp trên giao. Đại đội trưởng cơ giới thay mặt anh em trong đơn vị hứa sẽ hoàn thành đúng tiến độ với một điều kiện: được ăn một bữa no. Ông đồng ý và còn ra lệnh đặc biệt, cung cấp cho anh em lái máy mỗi ngày một gói thuốc lá.

Kể đến đây, ông trung đoàn trưởng khi ấy, sau này là Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện Ea Sup không nén được xúc động, lấy khăn lau mặt. Ước mơ giản dị của người lao động làm công tác nặng nhọc lúc đó chỉ dám xin được  một bữa no thôi chứ không phải là hai, ta mới thấm thía cái đói khổ khi ấy. Để động viên anh em trong đơn vị lái máy, hàng ngày Ông lên ca bin xe cày, xe ủi ngồi cùng tài xế, không lái được, nhưng thấy ông ở bên cạnh động viên, anh em  cố gắng lao động tăng giờ, tăng ca. Vì thế không có gì ngạc nhiên khi ông Y Ngông chủ tịch UBND tỉnh xuống kiểm tra thực địa đã bắt tay chúc mừng ông ngay trên vùng đất vừa khai phá đúng tiến độ.

Cơ sở vật chất hạ tầng chuẩn bị xong, các đoàn đưa quân vào thi công và hồ chứa nước Ea Súp Thượng rồi Ea Súp Hạ đã ra đời như vậy đó. Hơn hai ngàn ha lúa nước hai vụ đã hình thành, đời sống nhân dân nơi đây thật sự đã lật qua một trang mới: ấm no - hạnh phúc. Nhưng chắc chắn không ít người hưởng thành quả hôm nay còn nhớ được cái buổi ban đầu sơ khai trăm sự vất vả của lớp cha anh đi trước! Họ đã đổ không chỉ mồ hôi, nước mắt mà còn đổ cả máu xương xuống vùng đất thanh bình này khi đất nước đã thống nhất để có ngày hôm nay: dân giàu - nước mạnh.

Vùng đất khô cằn đã trở thành miền đất hứa là như vậy đó! Những người ngồi trước mặt tôi tối hôm nay đã xây nên một câu chuyện cổ tích của thế kỉ, biến vùng đất hoang vu thành cánh đồng trù phú thẳng cánh cò bay. Thành quả hôm nay là sự kết tinh của sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và chính quyền các cấp với những cá nhân tiên tiến dám nghĩ dám làm, dám hi sinh lợi ích cá nhân vì công việc chung, vì lợi ích cộng đồng. Hai vị lãnh đạo của huyện Ea Súp thuộc hai thế hệ kế tiếp nhau cùng chúng tôi ôn lại kỉ niệm đã qua, không khỏi bùi ngùi, xúc động khi nhắc laị các vị lãnh đạo huyện thuở sơ khai ban đầu như các vị lãnh đạo huyện uỷ: A Ma Đam, Thu Nga, Y Sơn, hay các vị lãnh đạo UBND huyện: Y Li, Y Nga Kbua, Trần Biên… người còn, người mất, người ở Dak Lak, người chuyển đi xa; nhưng tất cả đã góp công sức của mình vào sự hưng thịnh của vùng đất  bình nguyên Ea Súp bao gồm không chỉ huyện Ea Sup hôm nay mà còn cả các huyện Cư M’gar, Buôn Đôn. 

Đêm về khuya, từng cơn gió mát ào đến. Phía tây thỉnh thoảng loé lên những ánh chớp ngoằn nghèo báo hiệu một cơn mưa sắp đến. Cả thị trấn sáng trưng dưới ánh đèn điện soi rõ những căn nhà cao tầng đứng uy nghi như tạc vào đường chân trời, tạo nên những đường nét xinh đẹp như một bức tranh. Nhìn về phía đông dãy đèn điện trên bờ hồ đập Ea Súp Thượng lung linh tỏa bóng xuống lòng hồ sáng cả góc trời, làm người ta có thể nhầm nơi đó, một thành phố mới mọc lên. Chia tay các anh, lòng tôi tràn ngập một niềm vui đang ùa tới. Với vùng đất giàu tiềm năng này, cán bộ lãnh đạo sâu sát nhân dân như các anh, tôi tin cuộc sống của người dân nơi đây sẽ không chỉ ấm no, hạnh phúc mà còn có thể làm giàu trên chính mảnh đất tưởng chừng như khô cằn này. Vùng đất ngủ quên bao đời nay đã được đánh thức. Một tương lai rực rỡ đang đón đợi phía trước.