“NGƯỜI KIÊN CƯỜNG”- NỒNG ĐƯỢM TÌNH ĐỒNG ĐỘI lời bình của PHẠM MINH TRỊ - CHƯ YANG SIN SỐ: 324 tháng 8 năm 2019

  

(Nhân đọc tập ký : “Người Kiên Cường” - NXBQĐND-2018)

Nguyễn Liên không chỉ viết ký mà anh còn viết tiểu thuyết, truyện ngắn  thậm chí anh còn làm họa sĩ trang trí sân khấu, viết kịch bản phim, phóng sự có thời gian làm truyền hình nữa. Anh quả là người năng động và sung sức.

Tập ký: “Người Kiên Cường” là tập sách được NXBQĐND ấn hành vào tháng 6 năm 2018. Đây là tập ký thứ ba, trước đó anh đã cho ra mắt hai tập: “Xôn xao lòng rừng” do Nhà xuất bản VHDT ấn hành năm 2004 và “Cửa Hà dòng sông Gấm” do NXB Văn học ấn hành năm 2008. Vừa ra mắt, tập ký này đã tạo được sự chú ý của bạn đọc bởi nó làm rất tốt chức năng cơ bản của văn học nghệ thuật đó là chức năng  giáo dục tư tưởng, dựng xây phẩm chất, nhân cách con người.

Trong tập ký, Nguyễn Liên dựng lên mười bốn bức chân dung, có bức chân dung là vị tướng, có bức chân dung là cựu chiến binh, có bức chân dung là Anh hùng lực lượng vũ trang, có bức chân dung là  một tập thể chiến sỹ hy sinh vì nước, có bức chân dung là cả tập thể người dân rất đỗi bình thường. Nghĩa là đối tượng phản ánh của Nguyễn Liên đa dạng, phong phú. Mười bốn bức chân dung ấy mỗi bức chân dung có một vẻ đẹp khác nhau nhưng đều có một vẻ đẹp sáng nhất đó là: khát khao độc lập dân tộc, khát khao cho dân hạnh phúc, ấm no, an lành. Mười bốn bức chân dung ấy đều có một đặc điểm chung nổi bật đó là: dũng cảm, thông minh, mưu trí, nghị lực phi thường. Mười bốn bức chân dung ấy đều có một trái tim lớn: nồng ấm tính nhân văn sâu sắc và tấm lòng cao cả.

Lật mở từng trang trong tập ký, người đọc trước hết cảm phục tư cách làm người của họ. Họ giản dị, mộc mạc, chân thành và trong sáng vô cùng. Dù là tướng, là chỉ huy, thủ trưởng hay là lính nhưng không có lằn ranh ngăn cách. Họ tôn trọng yêu thương cả đối thủ một mất một còn của mình khi đối thủ đã thảm bại. Còn nhớ, tác giả trực tiếp kể tôi nghe một sự việc rất nhỏ về Trung tướng Khuất Duy Tiến khi ông chỉ huy trận đánh với Lữ đoàn dù 3 ngụy quân tại cao điểm 1015, phía địch gọi là căn cứ Sác-ly nằm ở bờ tây sông Pô-Cô (Ngọc Hồi-Kon Tum). Đó là vào tháng 4 năm 1972, trận đánh ấy diễn ra vô cùng ác liệt và cam go song cuối cùng ta chiến thắng và bắt sống được tên Lữ đoàn trưởng – Đại tá Nguyễn Văn Thọ. Khi cấp dưới giải tên Lữ đoàn trưởng lên báo cáo với tướng Khuất Duy Tiến (khi ấy ông là Trung đoàn Trưởng trung đoàn 64). Cử chỉ đầu tiên của ông là đỡ Thọ ngồi xuống và hỏi có đói và sợ không rồi ông lấy sữa bột pha cho Thọ uống với vẻ mặt rất thân tình. Tôi rất tiếc khi chi tiết này lại không có trong bài ký viết về tướng Khuất Duy Tiến – bài: “Những người một thời với Tây Nguyên”. Một chi tiết nhỏ nữa cũng vô cùng cảm động về lòng nhân ái của Đại tá Chính ủy Đinh Hữu Tấn. Đó là trưa ngày 18 tháng 3 năm 1975 đang trên đường làm nhiệm vụ, ở ven đường có đám đông  nhốn nháo, một cụ già chừng 80 tuổi đói lả, Chính ủy liền bảo dừng xe và lấy sữa đưa cụ uống, chính ủy còn khuyên mọi người hãy trở về nhà làm ăn sinh sống bình thường, bộ đội cách mạng cũng là dân nên không phải sợ và ông ra lệnh cho bộ đội khuân những bao gạo trên xe xuống phát cho dân (Ký ức tháng ba). Những chi tiết như thế tưởng là nhỏ nhưng tôi lại đánh giá rất cao vì chính những chi tiết nhỏ ấy mới là những chi tiết lột tả được bản chất của đối tượng cần biểu hiện.

Tập ký: “Người Kiên Cường” chỉ gói gọn chưa đến 200 trang sách (khổ 13x19) nhưng đựng chứa trong đó rất nhiều điều. Có thể nói rằng đối tượng đọc của  tập ký rất đa dạng phù hợp cho mọi giới, mọi thành phần. Với người nhiều tuổi sẽ đem lại niềm vui với  lòng tự hào về  truyền thống đấu tranh cách mạng, với thanh thiếu niên đó là niềm khao khát tự vươn lên để trở thành người có ích cho cuộc sống, với các em đang ngồi trên ghế nhà trường khi đọc tập ký này như là một lần thử thách ý chí, nghị lực và hơn hết là giáo dục truyền thống cách mạng của cha ông, giáo dục nhân cách làm người, giáo dục lý tưởng sống đúng đắn và đẹp đẽ. Mười bốn bức chân dung trong tập ký là mười bốn tấm gương để người đọc soi vào mà ngẫm nghĩ suy tư về cha ông, về dân tộc, về lịch sử oai hùng của quân dân ta. Tôi tin rằng nếu ai đó đã đọc dù chỉ một lần thôi cũng tự rút ra cho mình điều gì đó bổ ích. Đó là sự thành công của tập ký mà Nguyễn Liên đem đến cho người đọc.

Không gian-thời gian trong tập ký: “Người Kiên Cường” là không gian thời gian thực nhưng thay đổi liên tục theo mạch kể của từng câu chuyện. Đây cũng là một yếu tố làm nên sự hấp dẫn của tập ký. Không gian được trải khắp các vùng của Tây Nguyên. Khi ở cao nguyên Đắk Lắk người đọc được gặp tướng Y Blôk Êban, từ một anh lính khố xanh đã phấn đấu không ngừng để trở thành một vị tướng trong Quân đội nhân dân Việt Nam với tài bắn ná có một không hai (Cây kơ-nia vẫn thẳng). Về bản làng Đắk Nông, tác giả cho người đọc gặp đại tá Niê Kdam Sok với những suy tư trăn trở tại sao đồng bào của ông không thoát ra được tư tưởng cố hữu của người nông dân miền núi, ỷ lại tiềm năng của núi rừng, làm đâu ăn đó, nhà cửa tạm bợ (Già làng bon Blăn). Tới sông suối Kon Tum người đọc không thể quên tướng A Sang, một người mang đậm chất của núi rừng Dăk Glei tận nơi thượng nguồn dòng Pô Cô (Lão tướng Giẻ Triêng). Ghé thăm sông núi của Gia Lai người đọc cảm phục, tự hào mảnh đất anh hùng Krông Pa đã sinh ra các anh hùng trong đó có một người con dân tộc Gia Rai, thiếu tướng, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Rơ Ô Cheo với những chiến tích lẫy lừng trong từng trận đánh (Người cưỡi ngựa trắng). Đến nước non Lâm Đồng tác giả cho chúng ta gặp thiếu tướng Phạm Văn Kha với sự giản dị, mộc mạc đến không ngờ, vẫn phảng phất đâu đó nét chất phác, đôn hậu của một ông già nông dân vùng đồng bằng sông Hồng - Bắc Bộ. Và còn nhiều, nhiều nữa… Người đọc không thể không nghiêng mình cảm phục, yêu kính họ.

Người viết ký đi nhiều, cẩn thận từng số liệu, tỉ mỉ từng chi tiết, sự việc bởi ký tôn trọng sự thật, không có yếu tố hư cấu, Nguyễn Liên đã làm được điều này. Anh không làm công việc của người viết thống kê. Anh không thuần túy đưa các số liệu, sự việc… theo kiểu liệt kê, trình bày mà anh biết cách chêm xen theo mạch kể cho phù hợp nên tạo được giọng riêng của mình. Có người cho rằng ký trước hết là thực tế cuộc sống. Đúng song chưa đủ, đó mới chỉ là điều kiện cần, để đủ và hoàn chỉnh; người viết ký phải từ cái thực tế cuộc sống ấy mà làm cho sự thật sáng lấp lánh lên, cái sự thật ấy là cốt lõi của ký. Như vậy nhiều khi sự việc xảy ra trong thực tế cuộc sống nó vẫn chưa phải là sự thật khách quan, nó mới chỉ là chất liệu ban đầu, tạo tiền đề cho nhà văn thâm nhập, chuyển hóa vào đối tượng mình cần biểu hiện. Việc khai thác tâm trạng nhân vât để bật nổi cá tính mà vẫn không hư cấu đó là cái khó đối với người viết ký nhưng trong một số bài ký Nguyễn Liên đã làm được đó lại là một thành công nữa của anh trong tập ký này. Đương nhiên có bài còn sơ lược, cần đầu tư kĩ lưỡng hơn.

Văn phong trong tập ký là văn phong của một người lính thực thụ: giản dị, bộc trực, thẳng thắn, chân thành không ám chỉ, vòng vo. Có được điều này hẳn Nguyễn Liên đã từng luồn rừng, mai phục, ém quân, bám địch, điều nghiên, trinh sát… sống chết trong gang tấc với đồng đội nên văn của anh là văn của những giọt mồ hôi đổ xuống từng quãng đường anh đã đi qua, là văn của chi tiết, sự việc, số liệu còn tươi ròng sự sống. Mỗi trang viết của anh là một trải nghiệm, là một nghĩa cử ân tình nồng đượm với đồng đội, thời gian sẽ qua nhưng ân tình còn vương đọng mãi trong lòng mọi người.