LỄ CÚNG NHẮC VÒNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI ÊĐÊ bài viết của H’XÍU HMOK - CHƯYANGSIN SỐ: 313 - THÁNG 9 NĂM 2018

Người Êđê rất coi trọng chữ tín và lời hứa, đặc biệt là lời hứa với các thần và tổ tiên. Do vậy, một khi đã hứa nhưng chưa thể thực hiện, người Êđê sẽ làm lễ cúng để nhắc nhớ lời đã hứa và hẹn lại vào một ngày tháng cụ thể khác. Nghi lễ này được gọi là lễ cúng nhắc vòng đồng hay lễ dời hẹn. Hôm nay, gia đình ông Y Thim Byă ở thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk đã mời anh em họ hàng ở các buôn về tụ họp để làm lễ cúng nhắc vòng đồng, dời hẹn làm lễ cúng sức khỏe vào tháng ba năm tới…

Khi tiếng chiêng tiếng trống vang lên rộn rã, ấy là khi con heo cúng đã được làm thịt, các ché rượu cần đã được nén lá và đổ đầy nước, mọi thứ đã sẵn sàng cho lễ cúng. Tiếng chiêng là lời mời gọi, thôi thúc khách quý ở các buôn gần buôn xa cùng tập trung tại ngôi nhà dài của ông Y Thim Byă, ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk để chung vui với gia chủ trong lễ cúng nhắc vòng đồng. Ông Y Thim Byă cho biết, năm nay được ông bà tổ tiên và các thần phù hộ nên gia đình ông có nhiều sức khỏe và may mắn. Trong năm, ông đã sắm thêm được chiếc ghế kpan, bộ chiêng cổ, ché tuk, ché tang. Theo như lời hứa thì gia đình sẽ làm lễ cúng tạ ơn với một con trâu đực và bảy ché rượu cần (trước đó, gia đình ông đã làm lễ cúng với một con bò đực và 5 ché rượu cần). Nhưng do chưa lựa chọn được thời điểm thích hợp nên gia đình làm lễ cúng nhắc, dời hẹn đến tháng 3 năm sau. Lễ vật dâng hôm nay là một con heo đực và ba ché rượu cần.

Trong vòng đời của người Êđê có nhiều lễ cúng, những lễ cúng này liên quan mật thiết đến chiếc vòng đồng. Sau mỗi lễ cúng, chiếc vòng đồng làm linh vật để cũng sẽ được đánh dấu bằng những vết khắc trên thân vòng (tùy theo mỗi lễ mà có số khắc trên vòng khác nhau). Đối với lễ cúng nhắc vòng đồng thì không thực hiện khắc vòng khi làm lễ, thầy cúng chỉ khấn nhắc hẹn và xin dời hẹn cho gia chủ vào một thời điểm khác thích hợp để tổ chức theo lời hứa trước đó.

Lễ vật cúng được bày ra với đầy đủ các bộ phận của con heo gồm: đầu, đuôi, bong bóng, huyết, nội tạng heo. Nghi lễ hôm nay do aê Lê – thầy cúng ở buôn Ea Bông thực hiện. Ông cầm chiếc vòng đồng đeo lên cổ tay của gia chủ và đọc lời khấn. Nội dung lời khấn là lời mời tổ tiên, ông bà về chứng kiến lễ, nhắc lại lời đã hẹn và dời hẹn. Bày tỏ lòng biết ơn của gia chủ đối với tổ tiên và các thần, mong tổ tiên và các thần tiếp tục phù hộ cho gia chủ được khỏe mạnh, gặp nhiều may mắn. Lời khấn có đoạn: “Bây giờ tôi kêu gọi tất cả mọi người mời các thần linh tổ tiên về chứng giám. Đây là cần rượu đặt nằm trên, chiếc vòng đồng đặt nằm dưới, là chiếc vòng đồng được đúc mà ra, được làm nên mà có, không phải chiếc vòng lạc vòng nhơ. Mong các thần chứng giám, bảo vệ cho gia chủ được bình an, như chiếc vòng đồng cứng không bao giờ bị méo mó. Đây tay gia chủ đã đeo vòng và vít cần rượu, thành kính dâng lên”.

Kết thúc lời khấn, vợ chồng gia chủ cùng với thầy cúng nếm thử các lễ vật để cầu mong mọi điều may mắn. Các thành viên tham dự lần lượt nâng cần rượu, phụ nữ trước, nam giới sau, người già trước, người trẻ sau. Trong không khí rộn ràng lời chúc tụng, chia vui của cả chủ và khách, tiếng chiêng tiếng trống vang liên tục tạo nên không khí tưng bừng náo nhiệt. Ấy là khi phần hội chính thức bắt đầu.

Dự lễ cúng tại nhà ông Y Thim hôm nay, ngoài họ hàng hai bên gia đình và bà con trong buôn còn có khách mời từ các buôn khác, huyện khác đến. Ông Y Hơ Êban, nghệ nhân buôn Knia 4, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn vinh dự được mời cùng với đội nghệ nhân của buôn Knia đánh chiêng trong lễ cúng. Ông Y Hơ chia sẻ, đã lâu lắm rồi người Êđê ở các buôn mới có dịp gặp nhau, hỏi thăm nhau và cùng nhau tấu chiêng rộn rã như thế này. Ngày xưa, khi các lễ các hội còn nhiều, mỗi năm người ta làm không biết bao nhiêu lễ cúng vòng đời người. Từ lễ nếm giọt sương, lễ thổi tai dành cho trẻ nhỏ, đến lễ trưởng thành, lễ cưới, lễ cúng sức khỏe, lễ tạ ơn… nhưng ngày nay, cùng với sự phát triển và hòa nhập, người Êđê đã bỏ đi gần hết các nghi lễ như vậy, có gia đình thì không có điều kiện để làm, nhưng có gia đình thì không còn quan tâm tổ chức các lễ như vậy nữa. Hôm nay, ông Y Hơ được gia chủ mời dự lễ, vừa được ôn lại phong tục tập quán trước đây, lại được tụ họp với nhiều anh em, bạn bè cũ, ông cảm thấy rất vui, mừng cho gia đình Y Thim vẫn còn gìn giữ nếp phong tục của dân tộc mình.

Trong gia đình ông Y Thim, không chỉ người lớn tuổi mà các thành viên trẻ cũng rất quan tâm đến các nghi lễ được tổ chức tại nhà mình. Y Nal Êban, con trai ông Y Thim chia sẻ, từ nhỏ anh đã được chứng kiến rất nhiều những nghi lễ, lễ cúng do ông bà, cha mẹ mình tổ chức. Nếu như trước kia chỉ là sự tò mò, hiếu kỳ thì nay anh quyết tâm tìm hiểu những nghi lễ này bằng sự đam mê và suy nghĩ gìn giữ giá trị văn hóa của người làm nghề. Y Nal cho biết, anh đã ghi hình lại tất cả các nghi lễ được tổ chức tại gia đình, vừa để chia sẻ với bạn bè, du khách và lan tỏa trên các trang mạng xã hội, vừa để làm tư liệu để bản thân anh tự học hỏi và tích lũy, để dành sau này anh có thể tự mình tổ chức và tiến hành theo đúng các nghi thức mà người xưa để lại.

Giữa không gian rộn ràng tiếng chiêng, bên bếp lửa bập bùng được giữ cháy từ khi lễ bắt đầu cho đến khi hội kết thúc. Cả chủ và khách cùng vít cần rượu chung vui, hỏi thăm nhau. Đối với người Êđê, các lễ cúng không chỉ là dịp tạ ơn ông bà tổ tiên và các thần mà còn là dịp để các anh em họ hàng ở các buôn tụ họp, gặp gỡ nhau, tạo nên sự đoàn kết, gắn bó, kết nối mối quan hệ cộng đồng.