NGƯỜI “THẦM THỨC CÙNG TIẾNG CHIM” - lời bình của PHẠM MINH TRỊ - CHƯ YANG SIN SỐ 310 tháng 6 năm 2018

Một người ít khi thấy ồn ào. Có lẽ anh thuộc típ người hướng nội. Những người như thế thường có đời sống tình cảm phong phú nhưng cũng đầy phức tạp luôn được giấu kín. Giả dụ có ai đó trách cứ, thậm chí dùng những lời nói hơi quá quắt anh cũng mặc kệ, chỉ cười, cùng lắm mặt hơi đỏ một chút. Anh ít tham gia nêu ý kiến trực diện, nếu có phát biểu thường chỉ tìm lời khen, những lời chẳng động chạm, ảnh hưởng gì tới người giao tiếp. Sống như thế nên anh hiếm khi làm mất lòng ai. Với bất kì một đối tượng nào anh đều có thể làm vừa lòng, kể ra sống như thế là rất khó chứ chẳng dễ dàng chút nào. Người cho anh là mưu mô, tính toán nhưng cũng không ít người cho anh là khiêm tốn, nhã nhặn. Thôi thì mặc kệ, biết làm sao, ở đời mà! Còn tôi, tôi chỉ quan tâm tới đời sống sáng tạo của anh. Đến nay anh đã ra mắt bạn đọc các tập thơ sau: “Hoa trong cỏ” và “Thầm thức cùng tiếng chim” Đủng đỉnh trăng về.

Anh là nhà thơ Trần Phố, sinh năm 1950, vào Hội VHNT Đắk Lắk từ năm 1992. Quê anh nổi tiếng với danh thần Trương Đăng Quế, từng giữ chức Thượng thư bộ Lễ, bộ Lại, bộ Công, bộ Binh, là đại thần của viện Cơ mật, được thăng Hiệp điện Đại học sĩ thời nhà Nguyễn. Mảnh đất Quảng Ngãi ấy đã sinh nhiều văn nhân mà đến nay danh tiếng của họ người đời còn ngưỡng mộ như Bích Khê, Tế Hanh... Dù muốn hay không, có ý thức hay vô tình ngẫu nhiên, anh may mắn sinh ra ở nơi đất có linh khí của núi sông thì ít nhiều hơi hướng ấy cũng ám ảnh vào suy nghĩ, tình cảm. Đó là điều không thể khác được. Còn điều đó có phát sáng hay không thì lại là một vấn đề khác vì nó phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố nữa như: năng khiếu, ý chí, nghị lực, văn hoá, xã hội, trình độ...

Cuộc sống hàng ngày dường như không ảnh hưởng tới công việc làm thơ của anh. Bởi anh tham gia vào rất nhiều công việc khác nhau, thậm chí có công việc trái ngược hẳn với việc làm thơ (nhìn theo một khía cạnh nào đó). Như vậy khi làm thơ, anh đã gột bỏ hoàn toàn những tính toán so đo này nọ sang một bên. Có người đọc thơ anh cho rằng con người ngoài cuộc sống mưu sinh của anh trái ngược hẳn với con người trong thơ. Đó cũng là một dạng biến hình con người trong muôn mặt cuộc sống này mà thôi có gì lạ. Lại có người cho rằng nếu nhìn nghiêng một chiều thuần tuý về đời sống mưu sinh hàng ngày của anh thì không thể làm thơ được vì bụi bặm cuộc sống nhiều quá, bám chặt quá, còn đâu giây phút tĩnh lặng với thơ. Ấy vậy mà không phải với riêng anh, anh vẫn “thầm thức cùng tiếng chim” và vui cùng “hoa trong cỏ” đấy thôi.

Sinh ra trên cõi nhân gian này là một hạnh phúc, hạnh phúc ấy có được là nhờ mẹ của ta. Mẹ ta đau đáu nuôi ta khi còn lẫm chẫm, lại đau đáu ngóng mong khi ta nơi xứ lạ. Hình ảnh mẹ trong thơ anh vừa thực vừa ảo, buồn mênh mang bao thương nhớ: “Vời trông mây núi bay màu nhớ/ Vóc mẹ hao gầy tóc trắng phau” (Nhớ mẹ). Viết, nói về mẹ chẳng khi nào đầy chỉ có vơi thôi trong tâm tưởng. Anh đã lách ngòi bút mà vẽ lên hư không hình ảnh mẹ dù có một vài chữ đã nhiều người dùng nhưng ở cặp câu thơ này vẫn xôn xao một tâm trạng, tâm trạng ấy khiến người đọc cảm động và yêu mẹ ngày một đượm thấm hơn. Trong đường đời, thời gian có khi cảm thấy chóng vánh lạ lùng, có khi lại thấy chậm chạp vô cùng. Ấy là vì tâm của ta thường quay về quá khứ. Thường thì quá khứ bao giờ chẳng đẹp, bao giờ chẳng lung linh sắc màu. Và anh nhớ về tuổi thơ của mình: “Mải mê theo cánh chuồn kim/ Bước chân nhè nhẹ con tim phập phồng” (Một thời cổ tích). Thơ của anh mới chỉ dừng lại ở tả nhưng hình ảnh chú bé tinh nghịch, say mê, thích chí với thú chơi muôn đời của trẻ thơ hiện ra sinh động, đầy phấn khích và đáng yêu vô  cùng. Cuộc sống ồn ã hôm nay, những cánh chuồn chuồn mỏng manh kia có bao giờ trở lại? Cánh chuồn chuồn đã mất hút trong xa vời thương nhớ rồi phải không? Con người khi ở một độ tuổi nào đó, thường hay nhớ nghĩ về thời quá vãng dù nó có đẹp hay chưa đẹp nhưng những gì nó hiện ra trong dòng quá vãng nhớ thương kia bao giờ cũng lấp lánh sáng hẳn lên. Anh nhớ về cái xóm nhỏ Gò Mạ nơi anh thoát thai cất tiếng khóc chào đời, xóm nhỏ ấy hiện ra thanh bình, yên ả, đáng yêu: “Như con thuyền xanh/ Xóm tôi Gò Mạ/ Ruộng đồng vây quanh” (Xóm tôi). Cái xóm Gò Mạ ấy được anh vẽ lên với đủ đầy sắc màu, có vị ngọt của nước giếng khơi, có màu xám của mây chiều khi đông về, có thanh âm buồn day dứt của tiếng quốc kêu chiều chiều ngoài rặng tre đầu xóm, tiếng mẹ ru vây quanh làn khói bếp đùn lên mái tranh trong một chiều xa xưa nào đó.

 Thơ anh có một mảng ghi dấu những nơi bước chân anh đã đi qua. Nó chỉ thoảng qua nhưng cũng kịp lưu lại cái giây phút khó quên ấy: “Lên Bản Đôn cưỡi voi/ Dạo chơi miền cổ tích/ Rời nhà cổ, mộ xưa/ Giật mình: Đời gang tấc!” (Bản Đôn). Với bài thơ bốn câu này rất dễ bỏ qua, ba câu đầu chỉ là hành động kể mà giọng kể dường như trung tính chưa có cảm xúc nhưng câu thứ tư mang đến cho người đọc một chút suy tư tuy cái suy tư ấy nhiều người đã nói. Với cố đô Huế, anh có cái nhìn khá ấn tượng: “Vắt ngang Huế, tà áo dài thơ mộng/ Hương Giang trôi êm ả, yên bình/ Khuya khoắt gọi rắc màu u tịch/ Con thuyền về đánh giấc bến Vân Lâu.” (Đêm cố đô). Viết về Huế rất khó vì rất nhiều người đã viết, nếu không khéo người viết sau sẽ bị trùng lặp và điều này không tránh khỏi ở khổ thơ này. Song khổ thơ này, anh đã phát hiện ra chiều sâu của hồi quang quá khứ luôn luôn hiện hữu trong không gian thời gian hiện tại. Ra Hạ Long, anh để lại cho người đọc một hình ảnh đáng nhớ: “Tung rèm mây hang Trinh Nữ êm đềm” (Với Hạ Long). Lên Tây Bắc, anh bắt được câu thơ mang tính khái quát cao: “Khói sương đâu đó về đây cả” (Tây Bắc), những câu thơ như thế trong thơ anh hơi hiếm.

Trong các sáng tác của Trần Phố có nhiều bài thơ mang tính suy tư, ngẫm nghĩ  về đời, về người. Anh ước ao: “Nụ chồi lên cho nắng chuyển mùa.” (Quẳng  gánh vô thường). Đó là một cái nhìn tươi trẻ có tính chuyển lưu sự sống. Anh tự răn mình: “Góc gai đời tráo quên quên hết” (Tuổi năm mươi). Giọng hơi lên gân một chút nhưng không sao, anh tự nhủ đấy thôi vì khi tuổi đã năm mươi mà vẫn: “Giọng hót say mùa thở/ Xôn xao khắp đất trời” (Ngày mới). Giọng thơ “xôn xao” này hình như anh mượn tạm của nhà thơ Thanh Hải thì phải? Dẫu sao nó cũng bổ sung nhựa sống cho: “60 tuổi cháy vèo như điếu thuốc”. Chúng ta cảm thông cùng nỗi niềm nuối tiếc với anh. Người đọc có lẽ sẽ rất quý sự suy nghĩ này của anh: “Vó ngựa đã chồn theo bụi đỏ/ Buông cần... câu một chút lãng quên” (Đi câu). Tâm trạng này là tâm trạng thực của anh và có lẽ cũng là tâm trạng của nhiều người. Bước chân của anh đã in dấu trên đường đời bao nhiêu rồi nhỉ, cuối cùng anh nhận ra: “Và hạnh phúc không đầu không cuối/ Giữa dòng/ Trong đục, ngẩn ngơ.” (Tạ ơn). Anh thương người hay thương chính mình: “Thương thân đại thụ giữa rừng cô đơn” (Lên đỉnh Chư Yang Sin). Nhiều khi anh có cái nhìn khá ấn tượng: “Phía trước em mượt mà xinh đẹp/ Phía sau em gian dối lọc lừa” (Phía sau em). Anh đã phần nào nêu bật bản chất của đối tượng. Bao giờ chả thế, sự vật – con người bao giờ và lúc nào cũng tồn tại đồng hành hai mặt đối lập, cái quan trọng ở chỗ hành xử mà thôi.

Thú thực rằng thơ của anh hơi ít phát hiện những điều mới lạ và độc đáo. Có bài còn sơ lược về cấu tứ và cảm xúc chưa sâu. Đọc thơ anh có cảm giác những điều anh biểu hiện chỉ dừng lại ở bề mặt bên ngoài mà chưa thực sự đi sâu vào vỉa tầng của suy tư, chính vì thế thơ anh lúc có cảm xúc dồi dào thì nhẹ về tìm tòi, lúc ánh lên chiều sâu tâm trạng lại dàn trải hình ảnh, cảm xúc. Nói vậy để chúng ta càng trân trọng hơn những gì anh đã đem lại cho người đọc. Anh từng nói: “Văn chương ngẫu hứng mấy dòng chơi”. Vâng, anh ngẫu hứng để chơi mà được như thế cũng đáng nể rồi. Rất mong anh có nhiều lần ngẫu hứng để bạn đọc được “thầm thức” cùng với anh.