Ngày xửa ngày xưa,
lâu lắm rồi, khi ấy buôn M’Lôk chỉ phải trồng hạt lúa, củ khoai làm lương thực
còn thức ăn hàng ngày không bao giờ phải lo; nhà nào thích ăn cá ra suối bắt về,
muốn ăn bao nhiêu cũng có vì cá nhiều gần bằng nước suối. Nhà nào muốn ăn thịt
vào rừng bắt heo, nai, mang, nhím, cheo… mang về như ta bắt ở trong chuồng vậy.
Người trong buôn không gia đình nào có ý nghĩ giành phần hơn cho mình mà xem mọi
thứ là của chung, ai dùng bao nhiêu thì vào rừng lấy về vừa đủ dùng. Đàn ông
ngoài việc lên rẫy, săn bắt thú về ăn còn thời gian rỗi đánh chiêng, đánh đàn và
uống rượu. Phụ nữ chăm sóc con cái, lên rẫy trồng tỉa, thu hoạch và làm nội trợ,
thời gian rỗi dệt vải, thêu thùa… Ngày ấy tiếng cười luôn đầy ắp các dãy nhà dài.
Nhà bà H’Bla được dựng
đầu buôn M’Lốc. Kể cũng lạ, mọi người ở tuổi bốn mươi lăm như bà đều có con cháu
đầy nhà, riêng bà thì không. Bà ở một mình, không bắt chồng vì không thích chứ
không phải không có đủ lễ vật để trả nhà trai thách cưới; gia đình nhà bà giàu
có vào loại nhất nhì trong vùng. Từ nhỏ bà chỉ thích chơi đùa với chim muông,
ong bướm…, lớn lên một tý có thêm sở thích đi dạo trên các đỉnh núi ngắm trời mây
non nước và tìm các loại lá cây chữa bệnh cho người làm phúc như bà ngoại đã về
với Yang (1). Năm H’Bla đủ hai mươi mùa rẫy, người trong vùng rủ nhau chung sức
dựng cho bà một ngôi nhà sàn dài mười sải tay ở đầu buôn M’Lốc.
***
Như mọi ngày, buổi
sáng hôm ấy trời trong xanh, gió thổi thì thào bên tai như nâng bước chân để
H’Bla bước nhanh lên đỉnh núi Cư Droak thuộc dãy Chư Yang Sin hùng vĩ. H’Bla phải
đi sớm để tìm cây nấm vàng mọc trên vách đá gần thác nước về chữa bệnh cho người
bị mọc mụt trong cổ họng; bệnh này chỉ có duy nhất loại thảo dược ấy mới trị được,
không tìm được thì ba lần trăng tròn tính từ ngày bệnh phát cộng thêm chín ngày
nữa, bệnh nhân sẽ đi theo Yang.
- H…u… u!
H’Bla leo gần lên đến
đỉnh núi, bỗng nghe tiếng kêu như khóc của bầy khỉ vọng lại. Tò mò, H’Bla leo lên
gần chút nữa thấy bầy khỉ hàng trăm con; con đứng, con ngồi lố nhố gần một hòn đá
có cỏ tranh mọc vây quanh. Thấy H’Bla đi đến, lũ khỉ thét lên bỏ chạy tán loạn,
lẫn luôn vào các cây cao như có phép tàng hình, bỏ lại trên hòn đá một con khỉ
lớn. Con khỉ chắc phải nặng gần ba chục ký, dài gần một mét; nằm úp mặt xuống đá,
lông nâu sẫm, phía mông có một mẩu đuôi ngắn tí tẹo như ngón tay, lưa thưa vài
cái lông như đuôi heo. Thấy lạ, H’Bla bỏ gùi xuống, lại gần lật ngửa con khỉ lên…
thoáng giật mình lùi lại. Con khỉ miệng cắn chặt cổ con rắn hổ mang to bằng bắp
chân người lớn, máu tươi còn chảy thành vũng trên hòn đá. Con rắn cũng không vừa,
tuy chết nhưng mồm vẫn gặm ngang một cánh tay con khỉ. Phía dưới hòn đá, nơi đám
cỏ gianh bị quần nát còn một con khỉ nhỏ hơn, chắc chỉ khoảng năm sáu ký, mắt
trợn ngược, mồm trào máu đen. Rút dao bên hông, H’Bla cạy miệng con khỉ nằm trên
hòn đá, lôi con rắn ra, vạch mắt khỉ xem, thấy còn chút hy vọng nên nhảy vội khỏi
hòn đá chạy vào mấy bụi cây gần đấy hái một nắm lá bỏ vào mồm nhai nát, nhả lá
ra tay bóp lấy nước cho rơi vào mồm con khỉ. Dùng dao nhè nhẹ cạy mồm con rắn,
lôi tay khỉ ra, lấy lá nhai vắt nước lúc nãy đắp vào vết rắn cắn. Con rắn dài hơn
hai sải tay, mình vằn đen, vằn vàng đã chết hẳn từ lúc nào rồi.
Nhìn vết thương con
khỉ, H’Bla hình dung ra cuộc chiến của hai con thú chắc là quyết liệt và nhanh
chóng kết thúc. Con khỉ đầu đàn có thói quen buổi sáng thường ngày họp bầy, ngồi
trên hòn đá bằng cao nhất trên đỉnh núi trước khi quyết định đưa đàn đi về phía
nào kiếm ăn. Con rắn hổ mang sống gần đấy đã lâu năm để ý, tính kế ám hại bầy
khỉ nên từ đêm đã đến núp trong đám cỏ gianh, bên cạnh hòn đá mà con khỉ đầu đàn
thường ngồi. Con rắn tin vào sức mạnh và nọc độc của mình có thể tiêu diệt con
mồi nhanh gọn, kiếm bữa ăn sáng. Một con khỉ nhỏ vô tình nhảy đến hòn đá trước,
đúng tầm, con rắn lao lên tóm gọn. Trong lúc bầy khỉ hoảng loạn bỏ chạy, con khỉ
đầu đàn đã lao đến cắn vào cổ con rắn. Con rắn cũng kịp bỏ con khỉ nhỏ, quay lại
cắn trúng tay con khỉ lớn. Con rắn bị chết ngay, còn con khỉ đầu đàn bị ngấm nọc
độc của rắn cũng xỉu luôn.
Khoảng năm phút sau
khi thay miếng lá thuốc thứ hai, con khỉ từ từ mở mắt, nó đảo mắt nhìn trời, nhìn
xung quanh rồi nhìn vào mắt H’Bla thoáng tỏ ra hoảng hốt. H’Bla mỉm cười vỗ nhẹ
lên đầu nó như muốn bảo: nằm im. Con khỉ có khuôn mặt hình quả mận, da mặt đỏ
như được sơn son, phía dưới cằm có chùm râu bạc dài đến nửa gang tay; miệng khá
lớn có hai chiếc nanh to như ngón tay út thò hẳn ra ngoài trông rất ghê.
H’Bla lấy quả bầu đựng
nước trong gùi rót cho nó một ngụm. Con khỉ nằm ngửa, uống nước không quen nên
bị sặc, mình co dúm lại. Đỡ nó ngồi dậy, H’Bla bật cười, khẽ vỗ lên đầu nó bảo:
- Xin lỗi mày nhé,
khỉ không uống thế này được thì thôi vậy. Mày hết đau rồi đấy, tao phải đi đây.
H’Bla đứng dậy, khoác
gùi lên vai, định quay mình bước đi. Con khỉ thấy vậy hoảng hốt giơ bàn tay còn
lành nắm lấy gấu yeng (2) kéo lại, đôi mắt nhìn như cầu khẩn.
- Gì nữa đây, giờ mày
chạy theo bầy được rồi, để tao còn đi hái thuốc chứ!
H’Bla nói và khẽ vỗ
vỗ lên đầu con khỉ. Đôi mắt khỉ nhìn như van lơn, cầu khẩn. Bỗng nó kêu lên một
tiếng như nấc: Kh…o…c! Không biết vì sao cả lũ khỉ trên các ngọn cây, bên các hòn
đá nhất loạt chạy cả lại vây quanh H’Bla. Thôi thì lớn bé, to nhỏ, đủ cả; có
con trước ngực mang con nhỏ còn đang bú, có con cõng con nhỏ sau lưng; chúng ngồi
thành nhiều vòng xung quanh, tất cả đều nhìn lên H’Bla như cầu xin. Nhìn lũ khỉ
ngồi, H’Bla kêu lên:
- Ơ chúng mày làm gì
thế này? Đứng hết lên, vào rừng kiếm ăn đi chứ, ngồi đây mà chết đói à? Đứng lên
nào!
Cầm bàn tay lành của
con khỉ bị thương kéo nó đứng lên, dắt nó bước theo đến bên gốc cây đa trước mặt,
đặt hai tay khỉ vào gốc cây ra hiệu cho nó leo lên. Cả bầy khỉ lốc nhốc bò theo
sau, rồi lại ngồi xuống như những bức tượng khỉ được tạc bằng gỗ dựng bên các
nhà mồ. H’Bla phì cười với liên tưởng của mình rồi vỗ nhẹ vào lưng con khỉ bị
thương, động viên:
- Mày đi được rồi,
tay bị thương chỉ đau thôi, không chảy máu nữa đâu, đi đi, nhớ đừng đánh nhau với
bọn rắn nữa nhé.
Từ đôi mắt tròn
xanh xanh của con khỉ bị thương, hai dòng lệ trào ra, lăn xuống gò má, rơi xuống
đám lông ngực màu xám bạc. Nó ôm cây đa mà mắt vẫn không rời H’Bla. H’Bla phải đập
nhẹ vao lưng nó giục:
- Đi đi, ngoan nào!
- Kh…o…c!
Con khỉ bị thương kêu
lên một tiếng nghẹn ngào rồi từ từ ôm lấy thân cây, leo lên. Cả lũ khỉ đang ngồi
dưới đất, nghe tiếng kêu liền lốc nhốc cong đuôi nhảy tót lên cây, miệng kêu la
ầm ĩ. Khi leo lên cây rồi chúng quay đầu nhìn xuống, con gãi bụng, con gãi nách,
con tung mình đánh đu như biểu diễn xiếc… Riêng con khỉ bị thương, nó ngồi trầm
ngâm nhìn theo ân nhân của mình đến khi khuất hẳn về phía bên kia sườn núi.
***
Sau gần một ngày
lang thang trong rừng, hết trèo đèo, lội suối, leo lên các tảng đá chênh vênh
trên vách núi… khi trở về H’Bla cũng hái được một cây nấm tán màu vàng cam, thân
màu trắng to bằng miệng ly uống rượu bỏ vào gùi. Có cây nấm làm vị chính, thêm
tám loại thảo dược nữa, chắc chắn bệnh nhân được cứu sống. Loại nấm này trước đây
chỉ nghe bà ngoại kể lại chứ ngoại cũng chưa thấy bao giờ, may mắn H’Bla lại là
người trong dòng họ lần đầu tiên hái được.
Sáng hôm sau, khi ông
mặt trời vừa leo lên khỏi ngọn núi Mẹ Bồng Con ngắm thảo nguyên M’Drak, H’Bla
ra lấy gùi để ở đầu sàn chuẩn bị lên rừng như mọi ngày thì sững lại, không tin ở
mắt mình nữa; chiếc gùi tối hôm qua để không nơi đầu sàn giờ đây đầy ắp loại nấm
quý hiếm mà hôm qua bà đi cả ngày chỉ hái được một cây. Thoáng cau mày rồi
H’Bla bật cười vì đã đoán ra ai đã giúp mình, quay mặt nhìn lên cánh rừng trước
mặt thấy bầy khỉ đang rối rít rung cây như một lời chào. Riêng con khỉ bị thương
to nhất bầy ngồi suy tư trên cành cây gần nhà nhất vẫn chăm chú nhìn vào H’Bla
như bị thôi miên.
Cũng từ ngày ấy, mỗi
lần bà H’Bla muốn hái loại lá thuốc gì thì chỉ cần đặt lên gùi chiếc lá cần hái
để đầu hồi nhà, ngày hôm sau sẽ có cả gùi đầy. Có đủ lá thuốc bà H’Bla chữa khỏi
bệnh cho nhiều người trong vùng làm phúc, không bao giờ lấy công của ai dù chỉ
là một đồng bạc, vì thế mọi người kính trọng xem bà như Yang.
Ngày bà tròn một trăm
lẻ một tuổi, cả khu rừng bỗng trở nên hỗn loạn, tiếng gầm rú của muông thú, tiếng
kêu gào của lũ khỉ và trên mái nhà dài của bà H’Bla có đôi chim công trắng bay
về đậu trên hai đầu hồi nhà kêu lên những tiếng ai oán. Người trong buôn thấy lạ,
rủ nhau kéo đến nhà bà H’Bla thì thấy bà đã nằm như ngủ trên giường, hồn đã
theo Yang. Người trong buôn và dòng họ làm lễ chôn cất cho bà đúng nghi thức
trang trọng nhất. Hàng vạn người trong vùng đã đến tiễn đưa bà về cõi linh thiêng.
Sau ba ngày ba đêm làm ma chay, cúng tế, chôn cất bà xong chiều hôm trước, sáng
hôm sau người nhà ra thăm mộ bà đã hoảng hốt chạy về buôn thông báo điều lạ… cả
buôn kéo ra, nhiều người buôn xa kéo đến nhìn ngôi mộ bà H’Bla đều không cầm được
nước mắt khi thấy trước ngôi mộ con khỉ đực to lớn đã chết từ lúc nảo lúc nào mà
vẫn giữ nguyên tư thế ngồi ôm mặt nhìn về phía ngôi mộ; đôi chim công trắng đậu
trên hai đầu nhà mồ đã chết, nhưng cánh vẫn xòe ra như muốn che chở cho ngôi mộ
của bà H’Bla.
Người già bảo: lúc
sống, tun (3) H’Bla chuyên làm điều thiện, dùng thuốc cứu người và muông thú nên
mới có phúc như thế. Để tỏ lòng tôn trọng với hai con vật đã chết vì tình cảm
chân thành, người trong buôn chôn cất chúng bên cạnh ngôi mộ của tun H’Bla và
chọn ba người thợ khéo tay nhất vùng tạc tượng chúng dựng trước ngôi mộ của bà.
Có lẽ vì thế mà một số dân tộc ít người ở Tây Nguyên thường có tục lệ tạc tượng
hình con khỉ ôm mặt, đôi chim công đứng canh trên các ngôi mộ người mới mất
truyền đến ngày nay chăng!
Mường Thanh – Vinh,
tháng 10 năm 2015
Chú thích:
(1) Yang: Thần
linh – tiếng Êđê
(2) Yeng: Váy
- tiếng Êđê
(3) Tun: Người
già - tiếng Êđê.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
NHẬN XÉT MỚI