Công việc nương rẫy
vừa xong, cả vùng thảo nguyên bước vào mùa lễ hội, tổ chức mừng được mùa và tạ ơn
Yang(1) giúp đỡ, mưa thuận gió hòa, mọi nhà no ấm. Các già làng ngồi lại với
nhau quyết định tổ chức cuộc thi chọn người khỏe mạnh, dẻo dai và khéo léo nhất
vùng để trao thưởng. Năm nay chủ đề cuộc thi: “Lên rẫy”, nhằm vinh danh người
phụ nữ.
Mỗi buôn cử một người
phụ nữ tham gia cuộc thi. Người dự thi lưng đeo gùi, hai tay cầm hai chiếc lá
dong mọc hoang ven suối di chuyển đến đích là một cây tre được treo nhiều sản vật
như: bông lúa, bắp, bầu, bí, rau xanh… cách vạch xuất phát hai chục sải tay.
Khi di chuyển đến đích để lấy sản vật treo trên cây rồi trở về vạch xuất phát,
người tham gia thi phải luôn luôn đi trên hai chiếc lá dong, không được để bàn
chân hoặc bất cứ một bộ phận nào trên cơ thể chạm đất. Cuộc thi đòi hỏi người
tham gia không chỉ khỏe mạnh, mà còn phải khéo léo giữ trọng lực bản thân luôn
trên một chân và thao tác tay chân đều nhau: Tay phải đặt lá để chân phải bước
lên, chân trái nhấc lên để tay trái lấy lá đặt lên phía trước… cứ như vậy tiến
dần về đích; ai đi nhanh nhất, không phạm quy và lấy được nhiều sản phẩm thì người
ấy thắng cuộc.
***
Truyền thuyết kể rằng:
Ngày ấy, cách nay đã xa lắm rồi, nhân dân trong vùng có cuộc sống ấm no, hạnh
phúc. Đất đai màu mỡ, khi mùa mưa đến chỉ cần tra hạt xuống, là có thu hoạch. Đàn
bà lo làm rượu cúng Yang còn cánh đàn ông ban ngày rủ nhau săn bắn rồi về vít cần
rượu. Phụ nữ đua nhau dệt vải thêu thùa lo làm đẹp và nuôi dạy con cái. Đêm đêm,
làn điệu ay ray(2), tiếng kể khan(3) quấn quýt bên bếp lửa nhà dài… cuộc sống vui vẻ cứ vậy trôi đi.
Vụ mùa năm ấy, cây
cối đơm hoa kết trái rực rỡ hơn các năm trước; hạt bắp thả xuống khi lớn lên mỗi
lá trên cây đều ôm một quả to như cổ tay người lớn; hạt lúa mới gieo vào lỗ đã
bật dậy nảy mầm, cây vươn lên ngang vai người, vào mùa thu hoạch bông dài hơn
hai gang tay, hạt nào cũng to như đầu đũa, mập căng. Mọi nhà vui lắm làm lễ cúng
Yang, xin đưa lúa, bắp về nhà.
Trên trời, một con
Quỷ nhìn xuống hạ giới thấy con người sống vui vẻ, hạnh phúc thì tỏ ra ghen tỵ
mới nói với Yang:
- Tại sao lũ người
lại được ưu ái ban cho nhiều thứ như chúa tể dưới đó vậy?
- Tại con người thông
minh nhất so với các loài động vật dưới hạ giới.
- Con không thể tin
được điều ấy thưa Yang.
- Ý nhà ngươi có vẻ
coi thường con người muốn xuống thử sức chứ gì?
- Dạ! Xin Yang cho
con xuống xem có đúng vậy không!
Yang nở nụ cười nhân từ chấp thuận cho Quỷ xuống
hạ giới thi tài.
Buổi sáng, mọi người
rủ nhau lên rẫy bắt đầu thu hoạch. Trời trong xanh không một gợn mây, bỗng nhiên
mây đen cuồn cuộn kéo đến, gió bão nổi lên, bắp lúa trong vùng bị cuốn bay hết
lên trời rồi rơi xuống một bãi bằng ven sông, chất cao như núi. Mọi người vội đuổi
theo nhặt lại. Trên đống lương thực, con Quỷ ba đầu sáu tay, hình thù rất khủng
khiếp ngồi trên đó từ lúc nào rồi; thấy người kéo đến, nó vẽ một vòng tròn cách
đống lương thực một trăm bước chân con người rồi nói:
- Con người có công
trồng, ta có công thu về đây bây giời nếu con người muốn lấy, ta cũng không cấm
nhưng phải có điều kiện.
Già làng buôn Đơk
nghe Quỷ nói vậy mới bước ra hỏi:
- Quỷ muốn có điều
kiện gì?
- Nghe nói con người
giỏi giang và thông minh lắm, vậy ta tổ chức thi nếu ai thắng thì toàn bộ số lương
thực thực này thuộc về bên ấy.
- Thi như thế nào?
Già làng băn khoăn
hỏi lại, Quỷ nhe nanh cười, trả lời:
- Ta vạch vòng tròn
rồi, con người đứng bên ngoài vòng tròn này nếu đi vào lấy được lương thực và đi
ra khỏi vòng, chân không chạm đất thì thắng cuộc; toàn bộ số lương thực này trả
lại cho con người, còn nếu một bộ phận nào của con người chạm đất thì thua, người
đó sẽ biến thành quỷ.
Mọi người nhìn nhau
lắc đầu vì con người không biết bay làm sao vượt qua được khoảng cách dài như
thế mà không chạm đất. Thế này thì con người thua mất thôi. Già làng các buôn
ngồi lại với nhau bàn kế trị Quỷ, nhưng bàn mãi vẫn chưa có cách gì. Hàng ngàn
con người đang phân vân đưa mắt nhìn nhau chưa biết phải làm sao. Trong lúc khó
khăn ấy, Y Luc con già làng buôn Phăn Lăm bước đến trước các già làng xin thử sức.
Y Luc năm nay tròn mười tám mùa rẫy, nước da như màu chiêng đồng mới đúc, bắp
tay cuồn cuộn như con trăn cuốn mồi, cao hơn hẳn đám bạn cùng lứa một cái đầu,
tay không có thể vật ngã một con bò đực lớn. Già làng hỏi:
- Con có cách gì vượt
qua khoảng cách đó?
- Con có thể dùng cây
le dài, chạy lấy đà rồi chống cây nhảy vào đống lương thực, chân sẽ không chạm đất.
- Xa thế có nhảy đến
không?
- Con phải thử, chẵng
lẽ để mọi người chết đói sao?
Quỷ ngồi trên đống
lương thực, luôn mồm thúc giục con người ra đấu; thấy Y Luc vác cây le dài gần
chục sải tay, lưng đeo gùi bước ra xin đọ sức thì bật cười bảo:
- Ta sẽ có thêm một
con Quỷ con đây, vào lấy đi, nhớ lấy cho đầy gùi nhé.
Y Lúc, yêu cầu mọi
người đứng dẹp qua hai bên nhường cho mình một lối đi rộng một sải tay, chạy một
đọan lấy đà rồi chống cây le vào trong vạch tung người lên không trung, vẽ một đường
vòng cung trên trời rơi ngay vào đống lương thực. Mọi người vỗ tay như sấm trước
cú nhảy tuyệt vời. Con quỷ há hốc mồm, thè lưỡi dài cả sải tay như không tin ở
mắt mình. Qua phút bối rối, Quỷ gầm lên:
- Con người giỏi lắm,
nhưng đây mới được một nửa đường đi thôi, nào hãy trổ tài mang được bao nhiêu lúa
bắp thì cứ lấy đi rồi trở về bên kia vạch.
Y Lúc xếp một bông
lúa, một quả bắp vào gùi; đứng trên đống lương thực lấy đà, chống mạnh cây le
xuống đất tung người bay ra khỏi vòng. Mọi người căng mắt nhìn, cánh phụ nữ nhiều
người ngửa mặt lên trời cầu khấn Yang giúp sức…
Đám đông lặng ngắt
rồi gần như đồng thanh thét lên: Yang ơi! Y Lúc chỉ còn cách vạch chừng một sải
tay đã rơi xuống, không qua khỏi vòng; chân vừa chạm đất cả người run rẫy như bị
sốt rét ngã lăn quay trên mặt đất, lên cơn co giật, phút chốc biến thành một làn
khói xanh chui tọt vào quả bầu Quỷ đeo bên mình. Con Quỷ khoái trá cười lên như
sấm:
- Còn ai dám thử nữa
không?
Đám phụ nữ nhiều nước
mắt, ôm mặt khóc hu hu, thương xót người thanh niên dũng cảm. Cánh đàn ông, mặt
tái xanh như nhuộm nước vỏ cây phải vịn vào nhau cho khỏi ngã, nước mắt cũng giàn
dụa…
Con Quỷ đắc chí hò
hét:
- Nào có ai muốn thành
quỷ nữa không, bước ra thử đi. Nếu không còn ai nữa thì đưa nhau vào rừng làm
khỉ nhé.
Rẽ đám phụ nữ đang ôm
nhau khóc, có một thiếu nữ mặt tròn như trăng rằm, đôi mắt sắc, tuổi độ được mười
bảy mùa rẫy, từ từ bước đến bên vòng ranh giới cuộc thi nói với quỷ:
- Tôi vào lấy được
không?
- Được, được lắm,
ta còn thiếu con quỷ cái con nữa cho đủ đôi đây.
- Nhưng nếu tôi thắng,
quỷ phải hứa với tôi một điều.
- Điều gì?
- Trả Y Luc lại cho
tôi.
- Được!
- Quỷ nhìn đây.
Mọi người ngạc nhiên,
ồ lên khi nhận ra H’Lin, con của già làng buôn Đơk; nổi tiếng xinh đẹp, thông
minh, khéo tay nhất vùng; nhiều chàng trai mơ ước được nàng mang củi xếp dưới gầm
sàn(4); vai khoác gùi chất đầy lá dong rừng mọc ven suối, nhẹ nhàng thả lá dong
lên mặt đất rồi đặt chân lên, bước từng bước một lên trên lá dong tiến vào bên đống
lương thực… Mọi người vỗ tay reo hò thán phục trước sự thông minh của H’Lin.
Con quỷ ức quá, gầm lên làm gió nổi lên ầm ầm, cô gái phải cúi mình tránh gió làm
toàn bộ số lá dong đựng trong gùi rơi xuống đất bị gió cuốn đi hết. Gió lặng, cô
gái đứng thẳng người lên nhìn xung quanh không còn chiếc lá dong nào ngoài hai
lá dẫm dưới chân. Con quỷ lại cất tiếng dục:
- Nào lấy đi rồi
quay về chứ.
Nói dứt lời, Quỷ lại
rống lên cười đắc chí vì tin rằng với hai lá dong dưới chân cô gái không thể đi
ra khỏi vòng được. Phía ngoài, mọi người lặng ngắt trước việc chơi xấu của quỷ
và lo cho H’Lin sẽ thua cuộc vì bây giờ chỉ còn hai chiếc lá dưới chân, đi làm
sao đây? Mọi người căng mắt nhìn, lòng nhấp nhổm không yên; có người còn nhắm mắt
lại không dám nhìn vì đã đoán ra kết cục đang chờ H’Lin khi hết lá lót chân đi
trở ra... H’Lin mặt không đổi sắc, nhặt một bắp ngô bỏ vào gùi đeo lệch qua một
bên vai, nhanh tay đưa một bông lúa lên mồm cắn chặt rồi cúi xuống dùng hai tay
nắm lấy cuống lá của hai chiếc lá dong, thong thả nhấc chân phải lên thì rút lá
lên đặt ra phía trước, đưa chân phải dẫm lên và nhấc chân trái, tay trái cầm lá
dong đặt lên trước… cứ như vậy cô gái bước chầm chậm ra sát vòng tròn. Quỷ biết
sắp thua liền há mồm làm phép cho gió nổi lên, buộc cô gái phải cúi mình chống
tay vào bàn chân giữ thăng bằng, quả bắp đựng trong gùi rơi xuống đất bị gió cuốn
đi mất. Cô gái bước ra khỏi vòng tròn quay lại nói với Quỷ:
- Quỷ thua rồi, hãy
trả lại người và lương thực như đã hứa.
- Nhưng trong gùi của
người còn gì trong đó đâu?
Quỷ cất tiếng cười
khoái chí vì thông minh hơn, đã chiến thắng. Con người tưởng như đã thắng vì đi
vào đến tận nơi lấy được bắp bỏ vào gùi quay ra, nhưng lại đánh rơi mất, chỉ còn
gùi không, thế là thua rồi. H’Lin mỉm cười bảo:
- Quỷ nhìn đây!
Nói dứt lời H’Lin cầm
bông lúa ngậm trong mồm lúc nãy giơ lên, Quỷ thét một tiếng hãi hùng làm văng cả
chiếc bầu bên hông xuống đất rồi vội vã bay thẳng về trời, không dám quay đầu
nhìn lại. Quả bầu rơi xuống đất bật nắp, Y Luc hiện nguyên hình trở lại như cũ,
chạy lại nắm tay H’Lin cảm ơn và hình như họ có trao vòng cho nhau(5) thì phải.
Mọi người mừng lắm, hò nhau vào lấy lương thực mang hết về buôn. Từ đó người dân
trong vùng có tục lệ sau khi đưa lúa bắp vào kho sẽ tổ chức cuộc thi “lên rẫy” để
tưởng nhớ đến trận quyết đấu năm xưa.
***
Dàn chiêng tấu lên
bản chào khách, người đàn bà đứng tuổi đánh trống cầm nhịp. Tiếng chiêng, tiếng
trống ngân vút lên trời cao, lan tỏa ra tận các đỉnh núi phía xa. Các già làng
uy nghi trong bộ áo truyền thống chống gậy đứng trước, mọi người đứng thành vòng
tròn xung quanh cây tre chôn giữa một khoảng đất bằng ven sông. Trên cây tre được
cột nhiều sản vật để người dự thi vào lấy.
Phía ngoài vạch,
hai mươi ba cô gái mặc bộ yen(6) áo đẹp nhất, lưng đeo gùi có nhiều hoa văn
tinh xảo bước đến bên vòng tròn chuẩn bị xuất phát. Già làng buôn Um giơ tay ra
hiệu bảo mọi người yên lặng rồi nói:
- Theo quy định như
mọi năm, người nào đi nhanh nhất, lấy được nhiều sản vật nhất sẽ thắng cuộc.
Khi nào nghe ta gõ chiêng thì xuất phát. Vào vị trí, chuẩn bị!
Các cô gái hăm hở cúi
xuống bên vòng tròn, hai tay cầm hai cái lá dong, tư thế sẵn sàng.
Boong! Tiếng chiêng
vừa ngân lên, đám đông hò reo, vỗ tay, khua chiêng, đánh trống vang lừng thúc dục,
động viên. Hai mươi hai cô gái vội vã đặt lá dẫm lên tiến dần vào gốc cây tre làm
đích. Người lớn, trẻ em, người nào khuôn mặt cũng hồ hởi, khua tay múa chân, luôn
mồm la hét… còn các gìa làng khuôn mặt rạng rỡ, ánh mắt như cười khi chứng kiến
con cháu trổ tài di chuyển. Trong số người thi, có người đi nhanh không khéo bị
ngã nghiêng phải chống tay xuống đất, thế là bị loại chạy ra ngoài úp mặt vào lưng
bạn, giấu vẻ mắc cỡ. Nhiều người chậm rãi di chuyển vào gần đến đích. Có tiếng
ai đó kêu lên:
- H’Lê Na đâu, không
dự thi à?
- Vào đi, vào đi
H’Lê Na!
Mọi người ngạc nhiên
quay lại nhìn cô gái xinh đẹp đứng bên vạch xuất phát vỗ tay, hò hét động viên đám
người đang trổ tài mà quên mất mình cũng là người dự thi. Một người di chuyển
nhanh nhất đã đến đích, đứng thẳng người lên giật mỗi thứ trên cây một ít bỏ vào
gùi rồi cúi xuống định di chuyển ra ngoài; nhưng vừa cúi xuống, bao nhiêu thứ
trên gùi đổ xuống đất hết cả. Mấy người đến sau nhanh ý, chọn một thứ bỏ vào mồm
ngậm lại rồi quay ra không dám bỏ vào gùi vì sợ đổ.
H’Lê Na lấy từ
trong gùi ra hai lá dong, dùng dây buộc vào chân rồi chạy đến bên cây tre giật
hết rau quả xếp đầy gùi, ung dung rảo bước ra ngoài vòng, đến bên già làng buôn
Um đặt gùi xuống, nở nụ cười tươi như hoa. Trong khi ấy nhiều người còn chưa đề
được gốc cây tre treo giải. Cánh con trai hò hét vang trời:
- H’Lê Na thắng rồi!
H’Lê Na thắng rồi!
- H’Lê Na phạm quy,
không được tính!
- Không chơi cột chân,
không tính, không tính!
Các già làng vội vàng
hội ý, nhưng mỗi người một ý. Một số người muốn xử H’Lê Na thua vì dùng chân,
không dùng tay khi di chuyển; một số khác lại cho H’Lê Na thắng vì quy định dùng
lá dong di chuyển mà không cấm buộc vào chân. Họ khen cô gái thông minh biết lách
luật chơi bao đời nay bằng cách dễ dàng nhất để thắng cuộc. Cuối cùng già làng
buôn Um nói:
- Tại từ trước tới
nay không ai nghĩ ra cách di chuyển đơn giản như H’Lê Na vừa làm nên chúng ta
không cấm, mà chưa cấm thì không phạm lỗi, vì thế phải công nhận kết quả thôi.
Từ năm sau phải quy định lại chặt chẽ luật thi mới được. Các già thấy thế nào!
- Ừ, Đành phải vậy
thôi.
Đám đông thanh niên
nam nữ nhảy múa xung quanh H’Lê Na và già làng buôn Um, trao phần thưởng cho người
thắng cuộc một chiếc abăn bă(7). H’Lê Na choàng abăn bă qua vai cúi đầu chào mọi
người. Dàn chiêng lại nổi lên chúc mừng, nhiều người xuýt xoa: Đẹp quá, H’Lê Na
đẹp như Yang ấy!
Chưa ai thấy Yang
bao giờ, nhưng chắc họ không còn từ nào để khen nên đành phải nói vậy thôi. Nhưng
quả thật H’Lê Na đẹp rực rỡ như bông hoa hồng chớm nở buổi sáng vậy, đã nhìn thì
không thể quay mặt đi nơi khác được.
Trại sáng tác Nha
Trang tháng 11 năm 2016
Chú tích:
1.Yang: thần linh - tiếng Ê đê;
2. Aray: dân ca Ê đê;
3. Khan: chuyện - tiếng Ê đê gọi bà;
4. Mang củi xếp dưới gầm nhà sàn: người
con gái tỏ tình với người con trai theo phong tục người Ê đê;
5. Trao vòng tay: đính hôn theo tục lệ
người Ê đê;
6. Yen: váy – tiếng Ê đê;
7.Abăn bă: tấm chăn để địu con – tiếng
Ê đê.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét
NHẬN XÉT MỚI