GIỚI THIỆU TẠP CHÍ CHƯ YANG SIN SỐ: 295 - THÁNG 3 NĂM 2017 - tác giả LÊ THÀNH VĂN

Sổ tay thơ

THẤY TRĂNG LIỀM Ở PHỐ

Không vừng không lúa trên cao

Thiên đình dùng để gặt sao xâu cườm?

*

Trăng liềm như tỏa mùi thơm

Tôi nghe thoang thoảng rạ rơm một thời

Tôi nghe tiếng Mẹ tôi cười

"Mùa này mới thực vàng mười đó con"

Rồi liềm theo tiếng cười giòn

Ra đồng cùng mẹ sắt son tháng ngày

Tay chai từng ngón hao gầy

Chiếc liềm vẫn ở trên tay của Người

Gặt xong liềm vẫn không rời:

Cỏ non vỗ chú bê còi mượt lông

Cỏ già che gió mùa đông

Sim mua nuôi bếp lửa hồng reo vui...

Nhớ năm bão lũ dập vùi

Mẹ đau nằm võng ngậm ngùi thở than

Liềm nằm trên vách rỉ han

Hai con mắt mẹ lệ tràn đẫm mi!

*

Phố phường bao nỗi níu trì

Mải lo quên tiếng thầm thì mẹ xưa

"Dẫu đời sớm nắng chiều mưa

Mỗi năm hai vụ chiêm, mùa phải chăm"

*

Hái, liềm giờ đã xa xăm

Xa mùi rơm rạ, dạ trăm nỗi niềm

Đêm nay chợt thấy trăng liềm

Quắt quay lòng nhớ mẹ hiền ngày xưa!

                                                                                    Đặng Bá Tiến

LỜI BÌNH:

QUẮT QUAY LÒNG NHỚ MẸ HIỀN NGÀY XƯA!

Viết nội dung, đề tài gì cốt do ở nhà thơ. Thơ cũng bất luận hình thức, càng đa dạng, phong phú càng thêm khơi gợi và mở rộng chiều hướng tiếp nhận trên bình diện nghệ thuật. Vấn đề quan trọng là thơ phải đọng, dù ít dù nhiều, một chữ, một câu, một hình ảnh, một tứ thơ độc đáo... tất cả đều làm nên giá trị thẩm mĩ, tạo sức hút và ám ảnh cho người đọc. Thấy trăng liềm ở phố của nhà thơ Đặng Bá Tiến có kiểu lập tứ rất hay, kiểu Cỏ may trên sân thượng của Nguyễn Trọng Tạo, Sim trên hè phố của Nguyễn Thanh Mừng và nhiều bài thơ khác nữa. Ở thi phẩm này, từ hình ảnh ánh trăng lưỡi liềm giữa bầu trời quang đãng, Đặng Bá Tiến giật mình nhớ đến chiếc lưỡi liềm mà suốt một đời gắn với người mẹ nghèo truân chuyên, vất vả. Từ đó, tứ thơ đi liền một mạch, xuyên suốt đến cuối bài, khi niềm vui chất ngất dâng cao, lúc tỉ tê trầm tư lắng vọng, để rồi cuối cùng giật mình "quắt quay lòng nhớ mẹ hiền ngày xưa" trong nỗi thảng thốt nghẹn lời trước vầng trăng lưỡi liềm giữa bầu trời cao xa, xanh biếc.

Về thể thơ lục bát, đây chưa hẳn là thế mạnh của nhà thơ Đặng Bá Tiến. Anh viết nhiều thể thức khác nhau: khi tự do; lúc năm, sáu, bảy chữ... tùy hứng. Nhưng đọc Thấy trăng liềm ở phố, quả đã có sự hòa phối tuyệt vời giữa nội dung và hình thức biểu đạt. Bởi lẽ, viết về mẹ, lục bát vẫn đằm thắm nhất, dường như ta nghe được lời ru dịu dàng từ làn điệu dân ca mà mẹ hát ngày nào: "vai gánh đàn con/ vai quảy dặm, vè" (Mẹ quê - Đặng Bá Tiến). Chính nhờ sự bật thốt tự nhiên bằng thể lục bát ấy, tác giả chộp ngay theo kiểu hứng ở hai câu thơ đầu, mang tính mộc mạc ví von của ca dao, câu đố dân gian kỳ thú:

Không vừng, không lúa trên cao

Thiên đình dùng để gặt sao xâu cườm?

Từ ánh trăng lưỡi liềm nơi thị thành phố xá, tác giả bất chợt hoài niệm về một vùng quê tít tắp tuổi thơ: "Tôi nghe thoang thoảng rạ rơm một thời". Sức mạnh của nghệ thuật, của hồn thơ thi sĩ mới kỳ diệu làm sao, nhờ đó hình ảnh người mẹ ngày nào hiện lên thật sinh động, đầy ám ảnh. Tiếng cười và lời nói của mẹ cứ như hiện ra trước mắt, thân thương và xúc động: "Tôi nghe tiếng mẹ tôi cười/ "mùa này mới thực vàng mười đó con". Quả thật, lời thơ thì vẫn đậm chất kể, nhưng sức nặng của cảm xúc lại ẩn chứa lớn lao. Phải nhớ mẹ đến cháy bào tâm thức mới có thể dựng lên chân dung người mẹ thông qua những nét giản đơn, chấm phá mà đầy ma lực ấy. Niềm vui của mẹ mới chân chất làm sao, tiếng cười của mẹ mới vui tươi làm sao! Chi tiết hơn, hình tượng người mẹ được tác giả tái hiện qua một không gian cụ thể khác khi chiếc liềm theo mẹ ra đồng. Đến đây, người mẹ chân lấm tay bùn mới hiện lên thật đẹp đẽ qua rất nhiều công việc đồng áng mỗi ngày. Mẹ làm không nghỉ, quần quật hết việc này đến việc khác:

Rồi liềm theo tiếng cười giòn

Ra đồng cùng mẹ sắt son tháng ngày

Tay chai từng ngón hao gầy

Chiếc liềm vẫn ở trên tay của Người

Gặt xong liềm vẫn không rời:

Cỏ non vỗ chú bê còi mượt lông

Cỏ già che gió mùa đông

Sim mua nuôi bếp lửa hồng reo vui...

Giọng thơ đang hứng khởi, reo vui như bếp lửa hồng từ sim mua của mẹ qua tám dòng lục bát kết nối nhau trong một khổ thơ, bất giác thắt lại ngậm ngùi khi mùa bão lũ dập vùi đi qua làng quê nghèo khó. Tất cả công lao cấy cày, gặt hái của mẹ giờ thành mây khói hết, chiếc liềm như người bạn tri âm cũng nằm trên vách rỉ han buồn thương cho đời mẹ tảo tần. Từ chiếc liềm trên trời cao lãng mạn gặt hái muôn sao, giờ thành chiếc liềm của đời mẹ gian lao cơ cực. Xa xót đến thắt lòng, tác giả như bừng tỉnh giữa cơn mê thành thị để rồi giật mình nhớ lời mẹ dặn năm xưa: "Dẫu đời sớm nắng chiều mưa/ mỗi năm hai vụ chiêm, mùa phải chăm".

Khổ thơ kết bài là một hiện thực đắng chát, xa xót trước phận người nếm trải. Điệp từ "xa" được nhắc lại hai lần như một lời khẳng định về nỗi mất mát không gì bù đắp được. Làng quê cũ đã xa, mùi rơm rạ đã xa; đau đớn hơn, theo thời gian bóng mẹ bây giờ cũng ngàn thu hun hút, duy chỉ có ánh trăng lưỡi liềm vẫn treo giữa bát ngát cao xanh như một nỗi u hoài ngưng đọng không thôi:

Hái, liềm giờ đã xa xăm

Xa mùi rơm rạ, dạ trăm nỗi niềm

Đêm nay chợt thấy trăng liềm

Quắt quay lòng nhớ mẹ hiền ngày xưa!

Thấy trăng liềm ở phố của tác giả trường ca Rừng cổ tích hấp đẫn người đọc nhờ vào tứ thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng; lời thơ giản dị, trong sáng mà cảm xúc thật dư ba nỗi niềm thương nhớ mẹ. Ân tình đậm sâu về mẹ, về quê hương bản quán là mạch nguồn sâu thẳm chảy mãi không nguôi trong thơ Đặng Bá Tiến, nó chưng cất thành lẽ sống, niềm tin yêu của tác giả giữa cuộc đời này. Nhờ đó, thi phẩm tìm được sự đồng điệu ở tấm lòng độc giả bởi tính phổ quát của ân tình mẫu tử thiêng liêng.