Chuyện thứ 15: TRUYỀN THUYẾT THẢO NGUYÊN

 

(Trích CHUYỆN NHẶT TRÊN THẢO NGUYÊN tác giả NGUYỄN HỒNG CHIẾN)

 

A duôn H’Lê Na chống gậy đứng đợi từ lúc nào rồi, trên khuôn mặt nhăn nheo vì tuổi tác rạng ngời hạnh phúc nhìn các cháu trở về sau một ngày vào rừng hái thuốc. Thấy a duôn, Thạch Sơn vội chạy vượt lên trước, vừa nói vừa thở dốc:

- A duôn ơi, chúng con tìm thấy một cái hang trên lừng chừng núi lạ lắm, nó tơ hơn cả ngôi nhà của a duôn, lại có nhiều thứ trong ấy đẹp lắm.

- Vậy à!

-Đúng vậy đó a duôn – H’Lê Na cũng góp lời khẳng định và nói thêm:

-Hang đá lạ lắm, có bậc lên cửa hang như cầu thang nhà dài, làm toàn bằng đá lớn, đẽo gọt tỷ mỹ. Trong hang có rất nhiều những viên đá xanh phát sáng như đèn được trang trí trên thành hang. Trên trần có nhiều búp măng trắng lộn ngược, gốc bám vào trần, quay đầu chúc xuống lòng hang; sao đá lại phát sáng như đèn vậy aduôn?

 Nghe H’Lê Na kể xong, aduôn bất ngờ kêu lên: “Yang ơi!” rồi bước vội vào trong nhà, lại bên chiếc trống lớn làm bằng da hai con trâu to để ở phòng khách, rút dùi vung lên:

-T… ung, T… ung, T… ung!

Tiếng trống ngân dài vọng vào vách núi, bay qua con suối con sông đến tận buôn gần buôn xa. H’Lê Na hoảng hốt kêu lên:

-Aduôn ơi, dừng lại đi, đừng làm vậy!

Dứt một hồi trống dài, người đàn bà được dân trong vùng bảo là người nhìn mặt trời mọc nhiều nhất; bỗng đứng thẳng người bước ra đầu sàn, tay vịn cầu thang mắt đăm đăm ngó lên đỉnh Chư Yang Sin ẩn hiện sau những cụm mây sẫm màu. H’Lê Na chạy lại bên nắm lấy vạt áo aduôn giọng run run hỏi:

- Sao aduôn lại nổi trống?

- Chốc nữa con sẽ biết!

Người lớn, trẻ em từ trong các ngôi nhà dài túa ra như ong vỡ tổ; cả những người đang làm việc trên các cánh đồng, hay những người kiếm ăn trong rừng sâu nghe tiếng trống cũng vội vã chạy về. Theo luật tục, trống chỉ được sử dụng trong những việc hệ trọng: cúng tế các Yang hay có chiến tranh, thiên tai… vậy mà…!

Các aduôn đầu tóc bạc phơ, chống gậy đến đầu sàn nhà H’Lê Na đứng thành hàng phía trước, bọn trẻ lau nhau đứng cạnh; phía sau nữa là cả một rừng người cả người Êđê, lẫn các người dân tộc khác trong vùng nghe tiếng trống vội vã kéo đến ngơ ngác nhìn nhau như muốn hỏi chuyện gì rồi lại đưa mắt nhìn lên aduôn H’Lê Na chờ đợi. Ông mặt trời lười biếng đi xuống gần các nóc nhà dài, ném vào không gian những ánh sáng vàng mềm mại lướt lên mái tóc bạc trắng của aduôn H’Lê Na tạo nên một vùng hào quang rực rỡ như thêm một mặt trời nữa treo nơi đầu nhà sàn. Mọi người mồm cứ há ra, mắt trợn tròn, không tin vào mắt mình khi thấy hình ảnh kỳ lạ của aduôn H’Lê Na như đang hóa thân thành yang.

- Có Yang trời chứng giám!

Aduôn H’Lê Na giơ hai tay lên cao như thề thốt với thần linh, rồi buông xuôi xuống. Rừng người đứng phía trước đang ồn ào như họp chợ, bỗng im phăng phắc, mắt ngước nhìn lên chờ đợi. Aduôn H’Lê Na nói tiếp:

- Từ lâu lắm rồi, aduôn của aduôn kể cho aduôn ami nghe câu chuyện vì sao có hang đá trên Chư Yang Sin; hôm nay ta kể lại câu chuyện này cho mọi người nghe: Buôn ta xa xưa có một chàng trai mồ côi từ nhỏ nhưng khỏe mạnh, khéo tay và hay giúp đỡ mọi người xung quanh. Người con trai ấy sống hai mươi lăm mùa rẫy vẫn không có cô gái nào chịu bắt về làm chồng vì anh ta chỉ là tên nô lệ chăn bò cho M’tao. Hàng ngày công việc của người này là lùa bò lên rừng cho ăn, chiều lùa về, tối ngủ trên chuồng bò canh thú dữ không cho bắt trộm. Vào buổi trưa ngày ấy, tháng ấy, năm ấy, khi đàn bò nằm quây quần quanh gốc cây ngủ trưa, chàng trai xuống suối Đắk Tuôr cởi khố ra tắm. Đúng lúc ấy con gái Yang trời xuống hạ giới dạo chơi, khi đi qua nhìn thấy mới nảy ý trêu chọc, liền biến thành một thiếu nữ xinh đẹp tới làm quen. Không ngờ chuyện đùa hóa thật, họ gặp nhau, yêu nhau say đắm như duyên kiếp tiền định. Con gái Yang mới quyết định ở lại trần thế và dùng pháp thuật xây dựng hang đá gần suối Đắk Tuôr để hai người sống chung với nhau. Họ quấn quít bên nhau nên quên luôn cả việc về báo cho Yang trời. Yang trời mất con sai người đi tìm, khi biết chuyện nổi giận lôi đình sai quân bắt chàng trai và con gái về trị tội. Trước mặt Yang trời và các vị thần linh khác, con gái Yang trời xin được từ bỏ mọi thứ trên cõi thần tiên để xuống hạ giới chung sống với người mình yêu. Yang trời nghe con gái nói vậy mới hỏi người chăn bò:

- Tại sao lại bắt con Yang làm vợ?

- Không phải tôi bắt.

- Ai bắt?

-Con gái Yang ạ!

Yang trời giận quá ra lệnh:

-Làm đàn ông mà mọi sự để người đàn bà quyết định, vậy từ nay ở hạ giới con gái làm chủ, bắt đàn ông về nhà mình ở chung; con cái sinh ra mang theo họ mẹ. Vì người hạ giới mà chống luật trời, phạt hai người biến thành đôi rít bỏ vào hang đá để chúng sống với nhau.

Chưa hả giận, Yang trời sai Yang Sin(1) mang quân lính xuống canh giữ quanh hang xem trong gian khổ họ sống thế nào. Vì thế từ đó núi ở quê ta mang tên Chư Yang Sin(2). Thương con, vợ Yang trời lấy hai hòn ngọc quý cho hai người nuốt, vì vậy hai con rít to ấy tuy sống trong bóng tối nhưng thân mình phát sáng như hai ngọn đèn.

Chuyện người xưa kể lại, ta chỉ cho đó là lời khan. Nay cháu đích tôn của ta H’Lê Na – người đã ứng với lời nguyền khi sinh ra đúng vào buổ trưa, ngày sẽ có trăng tròn mọc về đêm, khi Yang trời gõ đầu chư Yang Sin lại tìm đến đúng cửa hang thần, được tận mắt nhìn thấy hang và hai con rít ấy đang sống. Âu đây cũng là ý Yang đã định. Người buôn ta ngay bây giờ phải mang bảy ché túc, chín ché ba rượu ủ lâu mười năm và một giàn chiêng lên cửa hang làm lễ chào mừng, cầu Yang phù hộ.

Nghe Aduôn H’Lê Na nói xong mọi người tản ra thực hiện. Người không khiêng rượu, xách chiêng thì mang theo các bó nứa khô đập dập, bó lại làm đuốc. Khi mặt trăng tròn như chiếc dĩa leo lên đỉnh trên đỉnh núi phía đông, tỏa ánh sáng bàng bạc xuống hạ giới, aduôn vịn vai H’Lê Na cùng Thạch Sơn dẫn đoàn người vào rừng. Đến bên dòng suối Đắk Tuôr, mọi người bảo nhau dừng lại để đốt đuốc, bỗng aduôn H’Lê Na bật cười, tiếng cười vọng vào vách núi kéo dài, được nhân lên nhiều lần làm muông thú trong rừng cũng giật mình cất tiếng đồng thanh hòa theo. Mọi người giật mình nhìn aduôn.  Aduôn chỉ lên triền núi trước mặt bảo:

- Nhìn lên trên kia kìa!

Mọi người nhìn theo tay aduôn chỉ, phía lưng chừng núi bỗng sáng lên như có mặt trời trong ấy. Mọi người hình như quên hết mệt nhọc, bước thoăn thoắt theo chân aduôn leo lên. Đến gần, mọi người nhìn rõ quầng sáng phát ra từ trong hang, cửa hang có sáu cạnh bằng nhau. Aduôn H’Lê Na ra hiệu cho mọi người xếp rượu trước cửa hang, cắm cần, đổ nước rồi ngồi xuống cầu khấn. Dàn chiêng nổi lên lay động cả khu rừng. Dứt tiếng chiêng bài mời khách, bỗng đôi rít bò ra cửa hang đứng nhìn, mình sáng trong như ánh trăng rằm, mọi người xung quanh cúi đầu tạ lễ. Dàn chiêng chuyển qua bài mời rượu, bỗng đôi rít đứng thẳng lên bằng hai chân dưới, một trăm cái chân mọc dọc thân xuôi xuống như tay người, cặp sừng trên đầu dài hơn ba sải tay tỏa ra ánh sáng xanh lung linh huyền ảo khẽ rung rung. Khi đứng thẳng, đôi Rít cao tới bảy sải tay. Ánh sáng từ người rít tỏa ra làm khu rừng trông rõ như ban ngày. Gió thổi nhè nhẹ, từng ché rượu cần nối nhau từ từ rời khỏi mặt đất bay lên lượn qua trước mặt đôi rít rồi trở về chỗ cũ như có người nhẹ nhàng nâng lên đặt xuống. Mười sáu ché rượu sau khi bay lượn một vòng, trở về vị trí ban đầu, đôi rít quay mặt lại với nhau đung đưa theo nhịp chiêng. Những người chứng kiến cảnh đôi rít uống rượu mắt cứ tròn xoe, đứng ngây ra như bị hút hồn; chắc họ không biết đó là thực hay mơ. Dứt tiếng chiêng, đôi rít từ từ ngã mình xuống đất bò vào hang. Dàn chiêng tấu bài tiễn khách.

Aduôn H’Lê Na đứng thẳng dậy nói:

-Yang đã chấp thuận lời chào hỏi rồi, mọi người về đi, ta phải đi theo như khan đa lưu truyền!

- Aduôn cho con theo với.

H’Lê Na đứng dậy cúi đầu nói với aduôn, Thạch Sơn cũng bước lên bên cạnh  H’Lê Na, chắp tay trước ngực nói:

- Con xin đi cùng.

Bố mẹ Thạch Sơn, ama ami H’Lê Na mặt mày rạng rỡ nhìn hai người.

-Âu, đây cũng là định mệnh mà cả ngàn năm trước đã có trong lời khan(3) về Người được chọn rồi, các con sẽ đi cùng ta.

Nói xong aduôn H’Lê Na khoan thai leo lên cửa hang, H’Lê Na và Thạch Sơn nối gót theo sau; bóng ba người khuất dần vào hang. Mọi người cúi mình bảy tỏ lòng kính trọng. Dàn chiêng lại tấu lên làm lay động cả khu rừng già. Dứt tiếng chiêng, thì…

-V… oọc!

Tiếng một con voọc đột ngột cất lên ngay ngọn cây trên đầu mọi người, tiếp theo sau đó là hàng ngàn con đứng trên các cành cây xung quang miệng hang cùng đồng thanh cất tiếng họa theo, vọng vào rừng già, bay vút lên không trung. Tiếng kêu của Voọc vừa dứt, tiếng kêu như thác đổ của bầy voi hàng ngàn con lại vang lên làm rung chuyển cả khu rừng, mọi người giật mình nhìn ra xung quanh thấy bầy voi nhiều như đá rừng đã quỳ phía sau từ bao giờ đang cùng nhau ngữa mặt lên trời, đưa chiếc vòi vễnh ngược ra phái trước, đầu quay về phía hang. Tiếng voi vừa dứt, một tiếng gầm khủng khiếp dội đến của ông chúa sơn lâm, làm lá rừng rơi lộp bộp, mấy người sợ quá ngã dúi vào nhau. Khi tiếng gầm ngừng, đàn voi từ từ đứng dậy theo nhau xuôi theo triền đồi đi xuống thung lũng. Phương đông mặt trời tròn như chiếc đĩa màu hồng vượt qua đỉnh núi phía xa, ban phát những tia nắng soi sáng mọi cảnh vật. Một ngày mới bắt đầu.

Cũng từ đấy vùng này mưa thuận gió hòa, người dân nơi đây sống hạnh phúc lắm; đêm ngủ không phải khép cửa, lúa bắp thu hoạch để luôn trên rẫy, không ai lấy của ai bao giờ. Nhưng có điều lạ, hôm sau có người quay lại tìm hang đá thì… cảnh còn đó mà hang thì không thấy đâu nữa.

 

 

Chú thích:

1.     Yang sin: thần cọp – tiếng Êđê

2.     Chư yang sin: núi thần cọp – tiếng Êđê;

3.     Khan: sử thi của người Êđê.

 

 

Nhà sáng tác Nha Trang, tháng 11 năm 2016